CCF2014022500

76 1. Społeczno-kulturowe konteksty prasowego dyskursu na temat edukacji

Uwzględniając powyższe refleksje, dostrzegam potrzebę poznania dyskursu prasowego na temat edukacji, konstruowanego w polskiej prasie opiniotwórczej. Założyłam, że to, co Polacy myślą o szkole i nauczycielu, jak oceniają funkcjonowanie tej instytucji i pracę zatrudnionych w niej pedagogów, zależy od tego, o czym i jak piszą na ten temat opiniotwórcze czasopisma.

Analiza przedstawień medialnych ważnej dla pedagogów kategorii, jaką jest edukacja, pomoże zrozumieć zachowania osób uczestniczących w procesach edukacyjnych i zaangażowanych w ich realizację. Ułatwi też wyjaśnienie mechanizmów rządzących polską polityką oświatową i działaniami lokalnych samorządów.

W związku z tym, że przyjęłam jako metodę badań własnych Krytyczną Analizę Dyskursu, przejdę teraz do wyjaśnienia, jak rozumiem termin „dyskurs”, i zarysuję teoretyczno-metodologiczne założenia jego analizy.

2. Teoretyczno-metodologiczne problemy badań

NAD DYSKURSEM

Studia nad dyskursem cieszą się coraz większym zainteresowaniem badaczy społecznych; tendencja ta z roku na rok narasta, nie towarzyszy jej jednak uporządkowanie wiedzy o dyskursie oraz tworzenie spójnej i jasnej metody jego analizy.

Wzrost zainteresowania dyskursem wiąże się z wieloma istotnymi zmianami, wśród których największe znaczenie ma rewolucyjna zmiana w obrębie nauk humanistycznych i społecznych, nazwana zwrotem lingwistycznym. Już w latach sześćdziesiątych XX wieku zmieniło się podejście badaczy do kwestii języka. Dostrzegli oni czynną jego rolę w tworzeniu rzeczywistości społecznej i w związku z tym język i jego analiza znalazły się w centrum ich zainteresowania.

Termin „dyskurs” nie jest oczywiście tożsamy z terminem „język”, jednak konotacje między nimi są wyraźne. Język definiuje się jako system znaków stanowiących połączenie akustycznego lub wizualnego obrazu i oznaczonego w ten sposób pojęcia lub wyobrażenia. Ponad sto lat temu Ferdinand de Saussure w swym fundamentalnym Kursie językoznawstwa ogólnego rozróżnił dwie płaszczyzny języka: la langue i la parole. La langue to ta płaszczyzna języka, która jest wspólna dla całej społeczności językowej i tym samym niezależna od poszczególnych jej członków, choć jest zdeponowana w umyśle każdego użytkownika języka; inaczej mówiąc, jest to język rozumiany jako abstrakcyjny system znaków i reguł. La parole zaś to jednostkowa mowa, indywidualne wypowiedzi konkretnych osób, czyli po prostu realizacja języka¹.

Dyskurs nie jest tożsamy ani z langue, ani z parole. To, jak dana wypowiedź jest rozumiana, nie wynika wyłącznie z systemu językowego, w którym jest sformułowana. Tym, co najważniejsze w dyskursie, jest konkretny kontekst społeczno--kulturowy. Dyskurs oznacza użycie języka w jakiejś sytuacji i dla osiągnięcia jakiegoś celu; badając dyskurs, rozpatruje się wypowiedzi w konkretnym kontekście społeczno-kulturowym, który narzuca reguły ich interpretacji. Język stanowi tę platformę komunikacji, która dostarcza odpowiedniego kodu, dyskurs zaś jest źródłem znaczeń².

1

   F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, tłum. K. Kasprzyk, Warszawa 2002, s. 11.

2

P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja. Wybór pism, tłum. P. Graff, K. Rosner, Warszawa 1989.