religia a kultura1

204 RELIGIA A KULTURA

daje jako równoważnik terminu reflectmty termin complexity), drugi wertykalny - kontinuum - niezaangaźowanie - zaangażowanie. Te dwa wymiary podstawowe współ wy stępują w wyodrębnieniu szczegółowych rodzajów orientacji. Są to: 1. zaangażowanie i brak złożoności, 2. orientacja - kara - nagroda, 3. orientacja niezaangażownie - brak złożoności myślenia, 4. orientacja - obowiązek bycia religijnym, 5. orientacja wątpliwości religijnych - niezaangaźowanie i złożoność, 6. orientacja niepewności, 7. orientacja paralelności, czyli relacji między doświadczeniami życiowymi jednostki i rozwojem jej religijności, 8. orientacja zaangażowania i złożoności. Model Kraussa ma dwie ważne cechy. Po pierwsze, uwzględnia osoby deklarujące się jako agnostycy, po drugie, został sprawdzony na dwóch próbach studentów - amerykańskiej i rumuńskiej, czyli posiada zastosowanie do grup zróżnicowanych kulturowo. Łącznie zostały przebadane 1094 osoby. Można sądzić, że po adaptacji kulturowej jest to model przydatny również do badań na populacji polskiej.

Warto dodać, że została dokonana ważna z międzykulturowego punktu widzenia adaptacja Skali Orientacji Religijnych Allporta-Rossa'⁴ do badań wśród studentów muzułmańskich. Grupa psychologów irańsko-amerykańskich (Ghor-bani et.al.)³⁵ dokonała przekładu i adaptacji kulturowej skali Allporta-Rossa i przebadała za jej pomocą studentów amerykańskich i irańskich. Ci ostatni otrzymali skalę przetłumaczoną na język perski. Wyniki badań wskazują, że narzędzie to w obu kontekstach kulturowych stanowi trafną miarę, pozwalającą przewidywać poziom dobrostanu psychicznego i oceniać motywację religijną badanych.

Skale orientacji religijnych zostały również przetłumaczone i zaadaptowane do badań w warunkach polskich przez Pawła Sochę³⁶. A oto przykładowe twierdzenia ze skal reprezentujących poszczególne rodzaje orientacji religijnych.

Skala orientacji zewnętrznej

Moja religijność zapewnia mi poczucie bezpieczeństwa i bliskości innych ludzi.

Pewni ludzie posłużyli jako wzór dla mojej religijności.

Skala orientacji wewnętrznej

Wola Boża winna kształtować moje życie.

Wiara religijna jest mi potrzebna.

^3,1 G.W. Allport, J.M. Ross, Religious orientalion andprejudice, „Journal of Personality and Social Psycholog)'”, 1967, 5, 432-443.

³⁵    N. Ghorbani, P.J. Watson, A.F. Ghramaleki, R.J. Morris, R.W. Hood, Muslim-Christian Religious Orientalion Scales: Dislinclions, Correlations, and Cross-Cultural Analysis in Iran and the United States, „The International Journal for the Psychology of Rełigion”, 2002,12, 2, 69-91.

³⁶    P. Socha, Rozwój orientacji..., op.cit.

Skala orientacji poszukującej

W mym życiu religijnym znacznie bardziej istotne są pytania niż odpowiedzi.

Bóg nie miał dla mnie większego znaczenia dopóki, dopóty nie zacząłem (zaczęłam) zadawać pytań o sens mojego życia.

Wywiad badający rozwój wiary

Innym kierunkiem poszukiwania adekwatnego sposobu pomiaru religijności było posługiwanie się metodami stricte jakościowymi. Przykładem takiej metody jest wywiad, mający prowadzić do ustalenia poziomu rozwoju wiary, na jakim znajduje się dana osoba. Pojęcie wiary, w kontekście tego narzędzia badawczego, odnosi się do procesu budowania przez człowieka sensownego i spójnego schematu interpretacji otaczającego świata.

„Zanim stajemy się religijni lub niereligijni, zanim dochodzimy do tego, by myśleć

0    sobie jako o katolikach, protestantach, żydach czy muzułmanach, już jesteśmy zaangażowani w sprawy wiary. Czy stajemy się niewierzącymi, czy agnostykami bądź ateistami,

1    tak interesuje nas, jak ułożyć sobie życie i co uczyni nasze życie wartym przeżycia. Co więcej, szukamy czegoś, co moglibyśmy pokochać i skąd otrzymać miłość, czegoś, co miałoby wartość i dałoby nam poczucie wartości, czegoś godnego czci i szacunku, lecz wyposażonego w moc potwierdzającą nasz byt” (Fowler, 1981, s. 5).

Kategorie wywiadu zostały opracowane przez psychologa i teologa amerykańskiego, Jamesa Fowlera. Schemat wywiadu ilustruje główne założenie teorii Fowlera, mówiące o tym, że rozwój wiary ma charakter stadialny i kolejne z siedmiu stadiów mogą być osiągnięte przez różne osoby, co prawda w różnym wieku, ale w stałej sekwencji. Stadia rozwoju wiary, według Fowlera, zostały zaprezentowane w pracy Sochy (2000). Schemat postępowania, mającego na celu prześledzenie zawartości tych stadiów u konkretnej osoby, jest następujący. Po nagraniu, a następnie spisaniu wywiadu - kolejnym krokiem jest analiza otrzymanego materiału, z punktu widzenia wyrażonych w nim treści i stojących za nimi procesów. Przedmiotem analizy są:

•    reguły logiczne, jakimi osoba badana posługuje się w swoim rozumowaniu na temat problemów wiary i sensu życia,

•    zdolności osoby badanej do przyjmowania pewnego dystansu w sposobie widzenia swojego postępowania,

•    umiejętność przyjęcia oceny swojego postępowania z punktu widzenia innych osób,

•    ocena podstaw etycznych przyjmowanych w wydawaniu sądów moralnych,

•    stopień uwzględnienia różnorodnych doświadczeń w procesie nadawania znaczenia,