s 76 77

baśni tworzą je same na własny użytek. Ich zabawy są pełne fantazji. „Dziecko oddycha baśni;) jak powietrzem i dlatego ule udaj.j się wszelkie próby usunięcia jej z psychiki dziecięcej*'.

Przełomowym momentem w stosunku do baśni stało się wystąpienie Gorkiego na Zjeździć Pisarzy Radzieckich w 1034 r.

Gorki zwrócił uwagę na wielkie warłośd wychowawcze tkwiące w i>aśui oraz na znaczenie wyobraźni w walce o postęp.

Jako podstawowy sens baśni i mitów ukazał marzenia ludzi pierwotnych o opanowaniu sil przyrody. W baśniach o latających dywanach i siedmiomilowych butach, o budowaniu pałacu w ciągli Jednej nocy, o „wodzie żywej" odkrył marzenie o pokonywaniu przestrzeni, o zdobyciu lepszych narzędzi pracy i leków przywracających zdrowie. Stwierdził, że baśnie wprowadzały myśl ludzką na drogę wiodącą do przyszłych wynalazków. „Nasza literatura mówił Goi ki powołana jest nie tylko do tego, by odzwierciedlała to, co zachodzi dookoła. Zadanie jej jest ważniejsze. Powinna ona uczyć czytelnika wyobrażania, przewidywania i tworzenia. Dlatego przywiązujemy wielkie znaczenie do tych rodzajów literatury, które sprzyjają rozwojowi wyobraźni do baśni, powieści romantycznych, naukowej fantastyki i książek o dniu jutrzejszym**.

Takie oświetlenie baśni, poparte wielkim autorytetom pisarza, miało decydujące znaczenie dla stosunku do baśni w Związku Radzieckim. Od tego czasu datuje się taili wielkie zainteresowanie baśnią i obfite wykorzystywanie jej w pracy pedagogicznej. Raz po raz podejmowane są nowe próby analizy zagadnienia. Szczególnie ciekawe są obserwacje dotyczące korzystania z baśni na terenie przedszkola. Dzięki tym okolicznościom literatura nasza nie przeszła okresu walki z baśnią, choć przeszła okres zbytniego wykorzystywania jej dla celów dydaktycznych i zbytniego nasycania jej treściami} społecznymi i ideowymi.

Spróbujmy podsumować, jakie walory wychowawcze widzą w baśni racjonalistycznie nastawieni pedagogowie.

Myślenie dziecka nic osiągnęło jeszcze wysokiego stopnia rozwoju, a baśń tylko w niewielkim stopniu apeluje do intelektu zgoda, baśń jest typem literatury wyobrażeniowej. Ćwiczy fantazję zmuszając słuchacza do śledzenia szybko zmieniających się scen. tło nagłych zmian wyobrażeń, jak zmiany proporcji, przekształcanie, zaklinanie człowieka w kamień lub zwierzę itp. Dzięki artystycznemu słowu baśń budzi w dziecku niezmiernie żywe i wyraziste wyobrażenia postaci, leli wyglądu, ich postępków i przeżyć.

Udział intelektu jest niewielki na korzyść uczuć i wyobrażeń, lecz prze-cięż ud/ial ten jest i myślenie dziecka ćwiczy się przy lekturze baśni. Nie mówiąc o konieczności skupiania uwagi i logicznego łączenia członów baśniowej opowieści, nie mówiąc o tym, że jasne wyobrażenia są podstawą jasnej pracy myśli, niektóre typy baśni apelują specjalnie do zdolności myślenia dziecka. Czymże innym, jak nic ćwiczeniem myślenia stają się baśnie oparte

na

itrimpratnn^l'irli^M    mućloniii    arwitz" LłAro nrtoi Iz/kiifmiitAiiranło

IreŃci opowiadania z rzeczywistością sprzyjają tym lepszemu poznawaniu tej rzeczywistości? A czy nie jest apelowaniem do zdolności logicznego myślenia fakt. te aczkolwiek w baśni wszystko jest możliwe, lecz istnieją granice fantazji, określone przez realne cechy przedmiotów? Tak np. grzebień rzucony przez bohaterkę podczas ucieczki może zmienić się w las, a wstążka W rzekę, by ją oddzielić od prześladowców, ale nie stanic się odwrotnie: grze* bieu nie zamieni się w rzekę, a wstążka w las. Czymże innym jak nic ćwiczę-ulem myślenia są lak częste w baśni zagadki, próby inteligencji, podstępy i dowcipne rozwiązania trudnych sytuacji?

„Niech przybędzie nie na wozie i nie pieszo, ubrana i nie ubrana, niech nu da podarek i niech mi go nic da".,. czytamy w baśni o Mądralincc.

I akie i tym podobne zadania apelują do intelektu dziecka i pobudzają jego aktywność.

Zdziwienie dorosłych budzi czasem zainteresowanie, z jakim dzieci słuchają baśni „łańcuszkowych*' („Kupił Wojtek kozę, żeby gruszki trzęsła. Koza nic chce gruszek strząsać, gruszki nie chcą z drzewa spadać. Poszedł Wojtek do psa: Idź tę kozę kąsać. A pies nie chce kozy kąsać, koza nie chce", itd ). Nam taka baśń wydawać się może nudna i nieciekawa. Dziecko jednak Inaczej to przeżywa. Owe baśmc-lańcuszki, w których występują szeregi czynności splecionych ze sobą, są pierwszą próbą przyczynowego wyjaśnienia zdarzeń, którą stworzył umysł pierwotny. Oto kogutek udławił się ziarnkiem grochu i zatroskana kurka stara się dla niego o kroplę wody. Zdarzenie błahe, lecz jakież siły trzeba poruszyć, aby to zadanie zrealizować. W akcji biorą udział wmla, drzewa, słońce, ogień, zrazu oporne, w końcu w zgodnej współpracy ratujące biednego bohatera, który „ledwie tchnie". A współpraca ta opiera się na związku przyczyn i skutków i uczy dziecko szukania przyczy-nowości w zjawiskach przyrody. Tc same baśnie stają się skuteczną metodą ćwiczenia pamięci. Trzeba zapamiętać, w jakiej kolejności pojawiają się woda, dąb i inne przedmioty, zjawiska i żywioły występujące w baśni.

Najsilniej jednak działają baśnie na uczucia dziecka. Współczuje ono póki /ywdzouyin, cieszy się ze zwycięstwa dobrych, niepokoi, gdy niehezpieczcń-twa piętrzą się przed bohaterem. Baśń daje uczuciom dziecka obfity pokarm.

Wyobraźnia, spostrzegawczość, uwaga, pamięć, uczucia, myślenie oto jak rozlegle jest oddziaływanie baśni. Ćwiczą jc niewątpliwie i imuu rodzaje literackie. Jest wiele utworów, które przewyższają baśń pod względem wartości poznawczych, lecz. trudno byłoby wskazać inny rodzaj, który by tak jak baśń poruszał jednocześnie i lak intensywnie tyle różnorodnych ■tron psychiki.

I na tym nic kończą się walory baśni. Istotne jest nic ćwiczenie poszczególnych funkcji psychicznych, ale to, żc jak podkreśla psycholog radziecki, Solowjowa odpowiednio dobrane baśnie przyczyniają się do poznania rzeczywistości przez dzieci i kształtowania Ich osobowości.

Jakąż to rzeczywistość mogą poznawać dzieci dzięki fantastycznym baśniom?