Salomonowicz (17)

|p.nikli powstań i rozruchów przeciw władzy państwowej, jak i zjawiska zbójnictwa na danym terytorium⁷³. Generalnie przecież kara śmierci została zniesiona, a w miejsce licznych kwalifikowanych i zwyczajnych kar śmierci obowiązujących w Constilulio Criminaiis Tlteresiana wprowadzony został cały skomplikowany i surowy (co już ostro wówczas krytykowali niektórzy humanitaryści europejscy)⁸⁰ system kar pozbawienia wolności⁸¹. Wychodząc tu bowiem z zasady odstraszenia potencjalnych sprawców, ustawodawca sklasyfikował kary pozbawienia wolności, biorąc za ich podstawę z jednej strony czas ich trwania, z drugiej stopień dolegliwości (surowość) w sposobie jej wykonywania. I tak ze względu na czas trwania kary więzienia dzieliły się na czasowe, długie, długotrwale, każdy z tych rodzajów kary miał ponadto dwa zakresy czasowe, określone w ustawie stopniami. 7. uwagi na stopień dolegliwości kary więzienia dzieliły się na kaiy więzienia najcięższego, ciężkiego i łagodnego. Dodajmy, iż kara więzienia długotrwałego mogła być orzekana od BO do 100 lat⁸⁷. Najcięższym rodzajem kary pozbawienia wolności było tzw. przykucie (Anschmiedung), niektóre kary pozbawienia wolności były łączone z robotami publicznymi, co jeszcze dodatkowo rozwinęły przepisy Józefa II, wydane już po publikacji k.k. z 1787 r.⁸³ Nie wchodząc

⁷⁹    Józef II wrócił do pioblcmu kary śmierci w swoim „Testamencie politycznym" rozważając argumenty za i przeciw, co świadczy o tym, iż problem ten go ciągle nurtował. Uznał, iż państwo ma prawo w pewnych sytuacjach karać śmiercią, ale że jest to kara nieużyteczna i niebezpieczna generalnie. Czy jednak karanie morderców odstra sza? Ostatecznie cesarz dochodził do wniosku, iż tylko wyjątkowo można stosować karę śmierci.

⁸⁰    Najostrzejszy atak przypuścił humanitarysta Brissol de Warwille w anonimowej broszurze pi. Un dejenseur dii Peuple a 1’Einpereur Joseph U. Wśród pochwalnych opinii wspomnieć możną K Wintera, karnistów E. Herbsta, E. v. Liszta, S. Stoosa. Por. szczegółowe analizy S. Salmonowicz, Prawo karne..., s. 82-109; Y. Carluyvels, op.cit., s. 247--300

⁸¹    Przypomnijmy, iż kara więzienia nic była tworem Oświecenia, lecz głównie rezultatem polityki dyscyplinowania społecznego, jaką narzucała etyka protestancka w krajach rodzącego się kapitalizmu: zmusić do pracy i unieszkodliwić elementy społecznic nieustabilizowane (włóczędzy, żebracy, prostytutki Ud.). Temu celowi służyły pierwsze „domy pracy" w Londynie, Amsterdamie, Hamburgu czy Gdańsku. Oświecenie głosiło jednak, że to przestępca ma się poprawić przez obowiązek pracy użytecznej dla społeczeństwa. Poi ogólnie J. Vcrvacle, l.es grandes iheońes de la peme au XVII]' el XIX' siecles, [w:J Ui Peine-Punisbmnl. III. Europę depuis le XVIII' siecle, Biuxelle$ 1989 {Recueils de la SocietiJean Rodin, vol. LV1I), s. 9-30.

^ał Por. szczegółowy opis sposobu wykonywania kar pozbawienia wolności wedle przepisów „Józefiny": S. Salmonowicz, Prawo karne..., s. 95-97.

*³ Józef łl ustawowo w Ordynacji z 1788 r. unormował wykonywanie kary ciągnienia barek po Dunaju (Das Schiffziehens), a już 5 VII 1787 polecił, by skazani wyrokami sądowymi na kary więzienia ciężkiego — jeżeli ich stan zdrowia na to pozwala - byli wysyłam do ciągnienia barek po Dunaju. Większość więźniów umierała przy wykonywaniu tej kary w ciągu 2-5 lat... Józef II polecił dla odstraszenia ogłosić drukiem opis wykonywania kary ciągnienia barek.

w szczegóły unormowane dokładnie w kodeksie należy stwierdzić, iż rzeczywistość penitencjarna austriacka po wprowadzeniu w życie przepisów „Józefiny” była wręcz okrutna i praktyka penitencjarna austriacka, mimo pewnych złagodzeń, pozostała taka w głąb XIX w. Poza różnymi karami pozbawienia wolności „Józefina” znała także kary cielesne. Kara chłosty mogła być karą samoistną bądź dodatkową, wykonywana miała być publicznie⁸¹. Przewidziano także możliwość stosowania kary wystawiania pod pręgierzem oraz możliwość stosowania w pewnych przypadkach kar dodatkowych, jak: piętnowanie sprawcy, podawanie do publicznej wiadomości jego nazwiska i konfiskaty majątku oraz utraty szlachectwa. Każdy wyrok kryminalny wydany w stosunku do szlachcica obligatoryjnie pozbawiał go przywilejów i praw związanych ze szlachectwem.

Budowa przepisów części szczególnej kodeksu zasługuje na uwagę z powodu jej bardzo nowoczesnej, prostej i zwartej konstrukcji. Regułą był tu schemat następujący: artykuł wstępny wyliczał czyny ścigane z danego zakresu, potem następowało zdefiniowanie poszczególnych stanów przestępnych, omówienie zakresu odpowiedzialności uczestników w przestępstwie, określenie okoliczności łagodzących i zaostrzających odpowiedzialność. Regułą było zaopatrzenie każdej dyspozycji odrębną sankcją. „Józefina” normowała kolejno przestępstwa przeciw państwu i władcy, przeciw życiu i zdrowiu, czci i wolności, przeciw majątkowi i innym prawom cywilnym. Kodeks austriacki eliminował, co było ogromnym nowoczesnym osiągnięciem, rozdziały o przestępstwach przeciw re-ligii i zazwyczaj rozbudowane w dawnych kodeksach przestępstwa obyczajowe - często łączone z przestępstwami przeciw religii. „Józefina” była pierwszym kodeksem na świecie, który usunął tę kategorię przestępstw z kategorii zbrodni przeciw najważniejszym dla państwa dobrom prawnym. Nieliczne w tym kontekście przepisy znalazły się w rzędzie przestępstw mniejszej wagi (politycznych, później zwanych w Austrii policyjnymi) w II części kodeksu. Ogólnie należy podkreślić, iż cechą „Józefiny" były zdumiewająco wąskie granice penalizacji, kodeks zachował wprawdzie znaczną surowość w ściganiu przestępstw przeciwko państwu i władcy, ostro potraktowano w nim zbrodnię feudalnego przeżytku, jakim było zjawisko pojedynku. Typowo oświeceniowym przepisem, bez precedensu, był przepis paragrafu 153, który przewidywał surową odpowiedzialność osób wykorzystujących uczucia religijne lub

⁸¹ Ustawa wprowadzała także możliwość przeliczania kary aresztu lub grzywny na karę chłosty. Y. Cariuyvels, op.cil., s. 363, podkreśla: „L'impćratif de prćvcntion est central dans un Eta! absoltitistc ou tous doivent concourir au bien public et a sa conser-vation: c'est la qu’il faut chercher les raisons de debordcment du Ićgalisme garantiste pćnal pronć par les Lumieres par un imperatif de contrdle social qui Ićgitime la gestion disciplinairc pćnalc et para-pćnale d'une population a risques defmie par son refiis du iravait”.