Salomonowicz (22)

90

tacji podziału kar na zwyczajne i nadzwyczajne. Analiza szczegółowa prowadzi do wniosku, iż jakkolwiek wśród rozlicznych sankcji przewidzianych kazuistycznymi przepisami kodyfikacji przeważają ilościowo kary stosunkowo łagodne, przeważnie krótkoterminowe kary pozbawienia wolności, to jednakże katalog kar nie jest wolny od smutnego dziedzictwa doktryny niemieckiego prawa powszechnego, zachowując nadal kary niezwykle okrutne, z kwalifikowanymi formami kary śmierci na czele. Niewątpliwie zachowanie niektórych form kar śmierci - kwalifikowanych - było reliktem prymitywnej polityki odstraszania. Ogółem w blisko 60 wypadkach przepisy wspominają o karze śmierci, bądź jako o jedynej sankcji, bądź górnej granicy wymiaru kary z danego przepisu. Pokaźna ta liczba jest określona kazuistyczną techniką budowy przepisów szczególnych „Landrechtu”, bowiem większość wspomnianych przypadków to: 1) różne sytuacje z zakresu przestępstwa zdrady głównej, 2) kazuistycznie wyodrębnione przypadki morderstwa (morderstwo, morderstwo rozbójnicze, trucicielstwo, dzieciobójstwo itd.). W sumie według klasyfikacji niekazuistycznej niewielka tylko liczba stanów przestępnych jest zagrożona sankcją kary śmierci. Wprowadzona po raz pierwszy do prawa pruskiego w tak szerokich granicach kara pozbawienia wolności nie znalazła w „Landrechcie” szczegółowego ogóhiiejszego uregulowania, co pozostawiono przepisom wykonawczym i proceduralnym. Kara pozbawienia wolności miała mieć charakter dożywotni bądź czasowy. Ustawa rozróżniała trzy rodzaje kary pozbawienia wolności: więzienie, twierdzę oraz dom kary i poprawy (Zuchthaus). Klasowy element w praktyce wykonywania kary pozbawienia wolności wielokrotnie doszedł do głosu. Stosowanie kary chłosty przewidziane było w przepisach „Landrechtu” w bardzo szerokich granicach: po pierwsze jako kara samoistna, po drugie jako kara dodatkowa zaostrzająca inny rodzaj kary, po trzecie w pewnych wypadkach jako kara zastępcza w miejsce kary grzywny, jeżeli jej wymierzenie (wobec biedaków) nie byłoby zdaniem sądu celowe. Karę grzywny, biorąc pod uwagę powyższe ograniczenie, stosowano raczej rzadko. Jednym z najbardziej jaskrawych przykładów zależności systemu kar „Landrechtu” od tradycji jest niewątpliwie utrzymanie - wbrew rozlicznym w lej mierze wystąpieniom literatury humanitarnej - kary konfiskaty mienia, jak i utraty praw w wypadku najcięższych przestępstw popełnionych przeciw państwu.

Ogólne zasady stosowania kar, granice swobody pozostawionej sędziemu, określiły §§ 86-98, przy czym § 89 nakazywał wyraźnie uwzględniać pozycję stanową oskarżonego przy wymiarze kary. Paragraf 85 przewidywał, iż w odniesieniu do ludu należy kary pieniężne zamieniać na kary pozbawienia wolności bądź karę chłosty. W praktyce sądy pruskie skazywały wówczas na kary chłosty. Zagadnienie zasad, na których oparto wymiar kary w przepisach karnych „Landrechtu", wskazuje na ocwne odejście od doktryny prawa powszechnego niemieckiego, jakkolwiek punktem wyjścia były niewątpliwie jej rozwiązania. Znaczenie podstawowe miał w tej mierze podział kar wymierzanych na kary zwyczajne i nadzwyczajne. Kary zwyczajne, to jest kary przewidziane jako sankcja danego przepisu szczególnego, wymierzane miały być w zasadzie tylko w wypadku dokonania przestępstwa z winy umyślnej (dolus direclus iindireclus); kary nadzwyczajne, których sposób wymierzania określały wskazówki zawarte w przepisach ogólnych, miały być stosowane we wszystkich pozostałych wypadkach, kiedy to wymierzanie kary zwyczajnej nie było możliwe. W przeciwieństwie jednakże do doktryny prawa powszechnego, sędzia przy wymiarze kary nadzwyczajnej miał być związany hierarchią istniejących kar, skoro z reguły ustawa określała, o ile szczebli w drabinie kar dana kara nadzwyczajna miała być niższa od kary zwyczajnej. W pewnych wypadkacli wyjątkowych ustawa przewidywała wyłącznic stosowanie kar nadzwyczajnych, nieprzewidzianych dla danej kategorii przestępstw.

Wspomnieliśmy już, iż obszerne przepisy części szczególnej dzielą się na dwie grupy przepisów: o przestępstwach publicznych i prywatnych. W przeciwieństwie do ówczesnych kodeksów karnych austriackich brak w kodyfikacji pruskiej jakichkolwiek prób hierarchizacji przestępstw, rozgraniczenia zbrodni i występków, lecz przeciwnie - w ramy kodyfikacji weszły nie tylko przepisy o najpoważniejszych zbrodniach wraz z drobiazgowymi wskazaniami natury policyjnej, ale nawet i duża liczba przepisów o charakterze raczej administracyjnym niż karnym¹⁰⁰.

Przy braku przejrzystego podziału kwestie zasadnicze uległy zatopieniu w morzu drobnych, kazuistycznie regulowanych zagadnień. W istocie podstawowe cechy charakteryzujące treść, i formę części szczególnej tytułu XX to kazuistyka przepisów, oraz w dużej mierze ich akcentowany charakter moralizatorsko-pouczający. Zarzut kazuistyki, podnoszony pod adresem pruskiej kodyfikacji jeszcze w dobie jej powtarzania, jest całkowicie słuszny. Ta zamierzona, nie zawsze udołnie przeprowadzona metoda daleko idącej konkretyzacji stanów szczegółowych przestępstw w praktyce generalnie nie zdała egzaminu.

^10fł Żaden z kodeksów karnych oświeconego absolutyzmu nie był przeniknięty tak mocno tendencją do zapobiegania przestępstwom, co prowadziło jednak do kazuistyki moralno-pouczająccj. Wśród przepisów szczególnych tytułu XX, obok norm karnych opatrzonych sankcjami, obok przepisów o charakterze wskazówek pod adresem władz policyjnych i innych, znalazły się też wskazówki i pouczenia pod adresem poddanych, które to przepisy często były pozbawione sankcji (lex imper/ecla), a podnoszenie tego typu wskazówek zgodnych z oświeceniową ideą pcdagogizacji społeczeństwa stwarzało niekiedy w ramach kodeksu karnego niezamierzony, niemal komiczny efekt. Por. m.in. paragrafy 1538-1556 o ochronie przeciwpożarowej, paragrafy 999-1037 reglamentujące istnienie domów publicznych; sprawom zapobieganiu dzieciobójstwu poświęcone są paragrafy 888-892 ild.

Ul

rcnrnn