8748915634

St. Pawłowski. O kształtach powierzchni i o podziale Wielkopolski na krainy. 155

analiza mapy nie jest w tym wypadku postępowaniem wystarczającem. Autor nie oparł się na mapach bardziej szczegółowych (z mapy 1:25.000 widzimy tylko odbitki typowych krajobrazów), mimo iż dla większej części opisywanych obszarów mapy takie (1:25.000) istnieją, i nie wykonał na tych mapach pomiarów morfometrycznych.

Zaborski podzielił formy terenu na „powierzchnie płaskie" czyli równiny i na „powierzchnie urozmaicone nierównościami*⁴. Pojęcie „równiny** bywa używane naogół w bardzo szerokim zakresie. Dość pospolicie uważa się krainy o wysokości względnej 50 m za równiny. Krebs¹ natomiast rozróżnia „równiny właściwe**, o wysokości względnej 30 m i nachyleniu 6%, oraz krainy płasko-faliste, o słabem pocięciu dolinowem. „Równiny właściwe** — to wyróżnione przeze mnie „równiny płaskie**, podczas gdy „krainy lekko-faliste** Zaborskiego odpowiadają moim „równinom lekko-falistym**. Typ „równin lekko falistych** oznaczyliśmy jako przejściowy do krajów pagórkowatych.

Za równiny płaskie uważa Zaborski: 1) dna dolinne względnie niecek, 2) terasy i 3) „pozostałe równiny, położone względnie najwyżej**. Dla swojej typowej równiny przyjmuje nachylenie od 0*2—2*5% tj. do ¹/s%. Dna dolinne są istotnie równinami płaskiemi, zwłaszcza na nizinach. Jednakże nie wszystkie terasy możemy tu zaliczyć, gdyż jak wykazaliśmy (str. 149), terasy starsze i zniszczone nie przedstawiają płaszczyzn idealnych, nie mówiąc o tern, że ich nachylenie w kierunku poprzecznym przenosi często 1°. Określenie „równiny, położone względnie najwyżej** mówi (w sposób nieścisły) o położeniu równin, ale nie mówi o ich charakterze. Jest przeto nieścisłe.

Jak się zaś w zastosowaniu praktycznem przedstawia sprawa rozmieszczenia owych i innych typów, wykażemy na przykładzie Wielkopolski. Jeżeli autor wyróżnia, jako równiny, dna dolin, to należało to uczynić dla wszystkich większych rzek i rzeczek (Kopyl, Samica, Ołobok, Lutynia i i.), a nie tylko dla największych. W każdym razie równina zandru Nowotomyskiego nie może uchodzić za dno doliny. Gdy sięgniemy zaś po przykłady poza Wielkopolskę, to zakreskowanie całego prawie Polesia, jako jednolitego dna dolinnego, czy niecki, jest uogólnieniem niedopuszczalnem. Jest tam bowiem wiele dolin i wiele niecek. Także delta Wisły nie jest ściśle biorąc, dnem doliny, lecz zasypaną zatoką morską. Wykreskowanie teras, jako równin, nie jest, gdy chodzi o Wielkopolskę, wyrazem ani znajomości literatury, ani nawet dokładnej interpretacji mapy, pomijając, że ich oznaczenie jest dowolne. Nie widzimy teras na mapie ani nad Prosną, ani nad Wartą środkową i środkową Obrą, ani na prawym brzegu Noteci. Figurują zato nad rzeką Wełną i na zandrze Chodzieskim, gdzie są wcale nieznane. „Równiny, położone względnie najwyżej** Zaborskiego, powinnyby jako „powierzchnie pła-

¹ N. Krebs: Eine Kartę der Reliefenergie Suddeutschlands. Petermanns Mitteilungen, 1922, str. 53.