8748915631

St. Pawłowski. O kształtach powierzchni i o podziale Wielkopolski na krainy. ] 53

nie zmienił i, jak to często bywa, nie zepsuł. Rozróżnił tam bowiem i opisał: I. wzgórza Ostrzeszowskie, II. wysoczyznę Koźmińską, III. wzgórza Zerkow-skie, IV. wzgórza Leszczyńskie, V. wysoczyznę zachodnio-poznańską, VI. obszar między rz. Strugą a Wełną, VII. kraj lesisty między Wartą a Notecią, VIII. płytę pojezierną Gnieźnieńską, IX. Kujawy, X. kraj pagórkowaty północny.

O innych podziałach Dalchowa i Kremera nie chcemy tu już wspominać, gdyż są do tych podobne. W sposób ogólnikowy, w porównaniu z pierwszą próbą podziału Dalchowa, podzielił Poznańskie znany badacz tego terytorjum H. Schiitze.¹ Rozróżnił on krainy: 1) wysoczyznę Ostrze-szowską, 2) wysoczyznę południowo-poznańską, 3) wysoczyznę zachodnio-poznańską, 4) międzyrzecze Warciańsko-noteckie, 5) wysoczyznę wschodnio-po-znańską, 6) wysoczyznę Kujawską, 7) wysoczyznę północno-poznańską. Prócz tego osobno wspomniał o czterech dolinach podłużnych (Baryczy, Warszawsko-berlińskiej, Wełny — Warty dolnej, Toruńsko-eberswaldzkiej) i kilku dolinach poprzecznych-przełomowych rzek Noteci, Warty i Obry.

Podział Schutzego jest czysto orograficzny i nie wchodzi w szczegóły. Granicami krain są doliny rzek. Nazwy nie są dobrane konsekwentnie, gdyż Kujawy były częścią dawnej pruskiej prowincji Poznańskiej i były też „poznańskie". W r. 1917² podzieliłem Wielkopolskę pradoliną Warszawsko-ber-lińską na połać północną i południową (dawne województwo kaliskie). W części północnej zaś wyróżniłem falistą równinę Poznańską między Odrą a Wartą (d. województwo Poznańskie), Gnieźnieńską (d. województwo Gnieźnieńskie) między Wartą a górną Notecią, oraz Kujawy między górną Notecią a Wisłą (d. województwo Inowrocławskie i Brzesko-kujawskie). Podział ten o tyle tylko później zmodyfikowałem,³ iż w części poznańskiej wyróżniłem jeszcze część świebodzińską, między Odrą a Obrą, a w połaci południowej część kaliską na wschód od Prosny, część koźmińską między Prosną a Śląskim Rowem i część leszczyńską aż do Odry.

Podział ten jest oparty na dolinach rzecznych i, podobnie jak podział Schutzego, nie jest z tego powodu podziałem ścisłym i naukowo wystarczającym. Ma raczej znaczenie dydaktyczne. Już Schiitze słusznie podnosił, że wielkich dolin nie można dzielić na dwie części. Dlatego był skłonny raczej zaliczać je do krain sąsiednich. Zabieg ten wydaje nam się jednak niezupełnie szczęśliwym. Szerokie doliny bowiem posiadają swoisty krajobraz i nie mogą być wiązane w jakąś całość z sąsiedniemi krainami wysoczyznowemi.

Schiitzemu zawdzięczamy pierwszą próbę charakterystyki morfologicznej krain wielkopolskich.⁴ Wyróżnił on bowiem następujące rodzaje krajobrazów:

¹    H. Schiitze: Landeskunde der Provinz Posen. Wrocław, 1911, str. 5—11.

²    St. Pawłowski: Geograf ja Polski. Lwów, 1917, str. 92.

³    St. Pawłowski: Rzut oka na morfologję Wielkopolski. Czasopismo Geograficzne,

t. VIII, 1930, str. 7.

⁴    H. Schiitze: Die Posener Landschaft nach ihrer Bodenbewachsung, Form und Be-siedelung. Geographische Zeitschrift, 1916, str. 182—191.

Das Posener Land. Eine allgemeine Landeskunde. Poznan, 1925, str. 38—60,