8748915645

St. Pawłowski. O kształtach powierzchni i o podziale Wielkopolski na krainy.

Zaznaczę tylko, iż pośpiech, z jakim autor swoje próby publikuje, brak głębszego przemyślenia i szczegółowego ujęcia tylu ważnych problemów i zagadnień, błędy faktyczne i metodyczne, to wszystko nie mogło wpłynąć dodatnio na całokształt pracy.

Przed ostatnią próbą Zaborskiego ukazało się studjum J. Ochockiej¹ pt. Krajobraz Polski w świetle mapy wysokości względnych (1 : 2,500.000). Praca ta wyrosła niewątpliwie z głębokiego zrozumienia znaczenia wysokości względnej dla t. zw. energji urzeźbienia. W odróżnieniu od mapy i mapki Zaborskiego, oparta jest na wyliczeniach. To też jako materjał naukowy, posiada, mimo wszystko, swoją wartość. Inna rzecz z wnioskami, które autorka wysnuwa odnośnie do charakteru morfologicznego oraz do podziału na krainy czy krajobrazy. Inna rzecz także z nazwami, które tym krainom nadaje. Ujemnym objawem jest mała znajomość literatury, i to nawet najnowszej.

Wielkopolsce poświęciła autorka osobny rozdział, zaliczając Wielkopolskę do „pasa Wielkich Dolin", co uważam już za przestarzałe. Za podstawę charakterystyki krajobrazowej wzięła wysokość względną 25 i 50 metrów. Porównując zaś mapę wysokości względnej z mapą hipsometryczną, wyróżniła trzy grupy krain:    1) krainy o płaskich „wierzchowinach", za które autorka

uważa wierzchowiny zachodnie, równiny gnieźnieńskie, Kujawy Piaszczyste, 2) „krainy o przeważających znacznych wysokościach względnych" np. wzgórza Tureckie, Leszczyńskie, 3) „krainy zupełnie płaskie" np. spłaszczenia nad Baryczą, Obrą itp.

Ze studjum Ochockiej pokazuje się, iż wysokość względna może być jedną z podstaw podziału i charakterystyki krajobrazowej, ale nie może być podstawą wyłączną. Autorce nie udało się bowiem uchwycić właściwych typów krajobrazowych Wielkopolski, a już bynajmniej podać ich granice i rozmieszczenie. „Spłaszczenie" nad Baryczą i Obrą, bo o innych nie wspomina, uważa za krainy zupełnie płaskie. Z przedstawienia rzeczy, jakie podałem, wynika, iż są to równiny dolinne, niekiedy niepozbawione teras, a z tego powodu bardziej urozmaicone, niż autorka sądzi. Natomiast równin naprawdę płaskich np. Wrzesińskiej, Opalenickiej, Koźmińskiej, autorka nie potrafiła uchwycić.

Przyznam się, że typ krain o przeważających znacznych „wysokościach względnych" jest nieszczęśliwie wybrany i nazwany. Gdzie granica owych „znacznych wysokości względnych"? Autorka podaje wzgórza Leszczyńskie, Tureckie, jako przykład. Pomijam tu kwestję terminologji, czy nazywać to »P^a?órkami“, czy „wzgórzami", podkreślę tylko, że t. zw. „wzgórza Leszczyńskie" wykazują 60—80 m wysokości względnej. Skoro tak, to owych „krain o przeważających znacznych wysokościach względnych" jest dużo w Wielkopolsce. Będą to pagórki Swiebodzińskie, Międzychodzkie, Czarn-

¹ J. Ochocka: Krajobraz Polski w świetle mapy wysokości względnych 1:2,500.000. Prace geograficzne E. Romera, zesz. XIII. str. 41.