8748915604

St. Pawłowski. O kształtach powierzchni i o podziale Wielkopolski na krainy. 139

linji poszły studja Woldstedta¹ i Grippa.^{2 3} Woldstedt zakłada, iż pewien kompleks form glacjalnych, mianowicie moreny czołowe, drumliny, t. zw. doliny tunelowe, a zwłaszcza miseczki jezierne („oczka“ pomija) może stać się podstawą wyróżnienia krajobrazów lodowcowo-niżowych młodszych i starszych. Trudność atoli leży w ocenie kryterjów, które należy przyjąć, ażeby określić wiek owych krajobrazów. Zachodzić tu mogą, jak wykazałem/ bardzo rozbieżne poglądy. W każdym zaś razie kryterjum jezior, którem się operuje od czasu Tietzego i Wunderlicha, przy oznaczaniu młodego i świeżego krajobrazu lodowcowego, nie okazuje się ani pewnem ani wystarczającem.

Niezależnie od studjów Woldstedta oraz innych autorów, starali się określić charakter i wiek krajobrazu lodowcowo-niżowego — równocześnie — autor⁴ słów niniejszych i Lencewicz.⁵ Okazało się przy tern, iż krajobraz Wielkopolski jest krajobrazem lodowcowo-niżowym, względnie świeżym, podczas gdy krajobraz Mazowsza i Podlasia nosi na sobie cechy krajobrazu bardziej zdenudowanego, a więc starszego. Studja geologiczne na Polesiu, wykonywane tam z okazji zdjęcia, dają podstawę do wniosku, iż na południe od Prypeci krajobraz lodowcowy jest starszy niż między Prypecią a górnym Niemnem.⁶

Owe, całkiem ogólne określenia wieku krajobrazu lodowcowo-niżowego nie wyczerpują — rzecz jasna — tematu.

Zagadnienie podziału form powierzchni ziemi, a w szczególności form krajobrazu lodowcowo-niżowego, jest już zawarte w klasyfikacji krajobrazów. Podział na krainy morfologiczne czy na krajobrazy morfologiczne nie może być przeprowadzony bez badania szczegółowego^Badania morfologiczne szczegółowe winny zawsze poprzedzać wszelkie podziały regjonalne. Dałem już niejednokrotnie wyraz temu poglądowi,⁷ jak trudne są u nas podziały na drobniejsze krainy i temu, że dla wielu ziem naszych czas na podział szczegółowy jeszcze nie nadszedł.

Niepodobna przecież dzielić terytorjów nietkniętych lub zaledwie uwzględnionych przez badania geomorfologiczne. Posługiwanie się w takich razach

1

   P. Woldstedt: Das Eiszeitalter. Grundlinien einer Geologie des Diluviums. Stuttgart, 1929, str. 406. W dziele tem znajdujemy powtórzone i zebrane z licznych prac poglądy autora.

2

   K. Gripp: Uber die aussers e Grenze der letzten Vereisung im NW-Deutschland. Mitt. d. Geograph. Gesell. in Hamburg, 1924, Bd. 34, str. 159—245.

3

   St. Pawłowski: Kryterja morfologiczne i inne w ocenie dyluwjum Danji i Polski. Kosmos, 1930, str. 316—322.

4

   St. Pawłowski: O systemie odwodnień dyluwjalnych i podyluwjalnych na terenie Wielkopolski. Księga Pamiątkowa XII Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich, 1925, t. I, Warszawa, 1926, str. 112.

5

St. Lencewicz: Różnice morfologiczne pomiędzy Polską środkową i zachodnią. Tamże, str. 113.

6

   Sprawozdania Poleskiego Komitetu Geologicznego. Osobne odbicie, 1930, str. 5.

7

   St. Pawłowski: W sprawie polskiej nomenklatury geograficznej. Kosmos, 1914, str. 629, 631.

O nazwach używanych w geografji regjonalnej ziem polskich. Przegląd Kartograficzny, t. I, 1923/24, str. 145.

O podziale polskich Karpat Wschodnich. Czasopismo Geograficzne, t. VI, 1928, str. 77,78.