8748915627

St. Pawłowski. O kształtach powierzchni i o podziale Wielkopolski na krainy. 151

tomyskim. Tak więc na terenie Wielkopolski rozróżnić należy co najmniej 10 znaczniejszych terenów wydmowych. Układają się one w pas wydmowy północny, środkowy i południowy. Przebieg* pasów jest raczej równoleżnikowy. Zgodny jest więc z ogólnym kierunkiem ruchu wydm, który odpowiada działaniu przeważających wiatrów zachodnich. Świadczy o tern, między innemi, położenie niektórych obszarów wydmowych, a nawet luźnych wydm, które leżą zawsze na wschód od źródła piasków.

Wydmy są elementem krajobrazowym wyraźnie nasadzonym na inne krajobrazy, a to na równiny terasowe wielkich dolin, na równiny płaskie, równiny faliste, a nawet na krainy pagórkowate. Z tego powodu wydmy muszą uchodzić za młodsze, aniżeli te krajobrazy. Powstanie wydm odnosi się w Wiel-kopolsce najczęściej do okresu ancylusowego.¹ Od tego czasu zaszły w obszarach środkowym i południowym znaczne przesunięcia. Pola wydmowe są zasłane przeważnie t. zw. piaskiem dolinnym, nagromadzonym przez wody, tworzące doliny, na dnie dolin i na terasach. Nie brak jednak wydm na terenie zandrowym. Tu należą np. wydmy Nowotomyskie oraz wydmy u stóp krajobrazów wzgórzowych (wydmy Sulejowskie i Ostrzeszowskie zachodnie i wschodnie). Materjału do powstania owych wydm dostarczyły piaski, zmyte ze starych lodowcowych krajobrazów, jakiemi są owe wzgórza (str. 145).

Reasumując nasze wywody o typach krajobrazowych Wielkopolski i o podziale Wielkopolski na krainy, podamy, jaka powierzchnia przypada na każdy z krajobrazów. W stosunku do powierzchni mapy, krajobraz wzgórzowy zajmuje tylko 6*1% jej powierzchni, krajobraz pagórkowaty 33*1%, równina lekko-falista 23*4%, równina płaska 12*4%, równina terasowo-dolinowa 25*2%. Wydmy zajmują 8*7% powierzchni całej mapy.

Wypada 36% ogółu powierzchni na równiny wysoczyznowe, 25*2% na równiny dolinne, a tylko 6% na kraj wzgórzowy i 33% na kraj pagórkowaty. Czyli razem na równiny — 61%, na kraj nierówny 39%. Gdybyśmy zaś wydmy zaliczyli do krajobrazu nierównego i odliczyli je w całości od powierzchni równin, to otrzymalibyśmy na równiny 52%, a na kraj nierówny 48%.

Wielkopolskę można przeto określić w sposób następujący: a) pod względem wysokości bezwzględnej, jako kraj nizinny, b) pod względem wysokości względnej, nachylenia i ogólnego typu krajobrazowego, jako kraj rów-ninno-pagórkowaty. Godząc się na takie określenie, nie bierzemy pod uwagę krajobrazu wzgórzowego, gdyż ten, jak zaznaczaliśmy (str. 143), tworzy właściwie tylko południową ramę krajobrazów Wielkopolski. Krajobraz wydmowy zajmuje w stosunku do całości dość znaczną przestrzeń (blisko 9%). c) Pod względem swego pochodzenia krajobrazy wielkopolskie są przeważnie

1

Por. J. Bajerlein: Geneza jezior Sierakowskich. Badania geograficzne, zesz. 4—5, str. 17.

J. Dy lik: Osadnictwo epoki kamiennej... Badania geograficzne^zesz. niniejszy, str. 27.