SANY3341

Gdybyśmy teraz metodycznie poklasyf licowali wszystkie _rzec formy wyrazowe ze względu n» ich łączliwośd z poszczególnymi w ten sposób formami przymiotnikowymi, otrzymalibyśmy 11 klas dyw^N nych, bo właśnie tyle form przyrzeczownikowych jest w jednym leks^Sll, miotnikowym. Opis taki, chód teoretycznie poprawny, a nawet w or ^ sposób upraszczający opis fleksyjny przymiotnika, byłby w najwyższy^^*!) niedogodny, wymagałby bowiem zupełnie nieopłacalnej rozbudowy

jTPUld

rzeczownika. Ze względu na bezpośrednio połączenia z formami przymt^jl formy rzeczownika różniłyby się wprawdzie wartościami (-T, -A, -E ^ jednej tylko kategorii selektywnej, ale wartości te musiałyby byd przyp^j poszczególnym formom wyrazowym; trudno byłoby uogółnid jo na lek^ Na przykład formom oknofnom, sg), okna(nom, pl), matki(iwm, pl) trzeba ^ przypisać wartość -E, formom matki (gen, sg), matce (dat, tg), matce (loc, m ^ wartość -EJ itd. Nie wystarczałoby to jeszcze do opisu pośrednich form rzeczownikowych z przymiotnikowymi, np.:

1171

Ml

/a/ On udawał głupiego, jbj Oni udawali głupich. /c/ One udawały głupie.

i Tradycyjna organizacja fleksji leksemów przymiotnikowych, którą ilustruje | paradygmat /I/, powoduje to, że iwti^JcatfigoriLfJeksyjnych przymiotajb I I są ściśle skorelowanez wartościami trzęch kategorii wiążącego się z nim rzeczołii kai kategorii fleksyjnych przypadka i liczby (wartości te zostają „przepisać. jako^wartości przypadka selektywnego i liczby selektywnej) oraz tategori* "selektywnej rodzaju, któraitakmusi byd wprowacEŚńa do opisu gramatyai I nego. Reguły połączeń form rzeczownikowych z przymiotnikowymi stają się j więc bardzo proste. Wystarczy powiedzieć, że występuje tu zgoda wartojjj I przypadkowych, liczbowych i rodzajowych. Odrzucimy więc dyskutowane I wyźejVozwi5am^oaóbńieJakrdla języka rosyjskiego, w którym panują podoi- I ne stosunki, zrobił A. Zalizniak (1967), od którego przejęliśmy cały wywód.

W naszym opisie pójdziemy drogą wyznaczoną przez tradycję gramatyczną i leksykograficzną: będziemy przypisywać wartości kategorii rodzaju sełełt- j tywnego leksemom rzeczownikowym. Będziemy rozważać wymagania akorno- I dacyjne odpowiednich podzbiorówform należących do poszczególnych leksemów rzeczownikowych, innymi słowy: podzielimy zbiór leksemów rzeczownikowyci na klasy rodzajowe z punktu widzenia łączliwości form tych leksemów z rozmaity ! mi podzbiorami paradygmatu IIj.

Zbadajmy lączliwość rzeczownikowych form wyrazowych należących do zbiorn E(Acc, Pl):

N(Aee, Pl) 1 {chłopców, psy, stoły, okna, dtńewczyny, ...}

Można go podzielić na dwa podzbiory: a) podzbiór form mających łączliwośó z formą dobrych i b) podzbiór form łączących się z formą dobre. Do podzbioru

ślepców, do podzbioru b) - wszystkie pozostałe formy wymię-

/12*010 przykłady:

la/ Lubię dobrych chłopców, j'    jffj Lubię dobre psy.

/b"/ Lubię dobre stoły, w"/ Lubię dobre okna.

/b""/ Lubię dobre dziewczyny

0 teraz rozważymy następujący zbiór leksemów rzeczownikowych: , f = {CHłiOPIEO, PIES, STÓŁ, OKNO, DZIEWCZYNA,...}

„a podstawie obserwacji łączliwości dwóch wybranych klas fora wyrazowych Jpteemów - mianowiciellasy N(Acc, Sg) i N(Acc,Pl) — możemy wyodręb-^ w zbiorze 8 pięć klas rodzajowych:

1,    Rzeczowniki, których odpowiednie formy wyrazowe mają lączliwość , formami dobrego (acc, tg) i dobrych (acc, pl) (por. / lóa'/ i /19a/). Zaproponowano óbnich nazwę: rzeczowniki męskoosobowe. My będziemy dla tej wartości jajowej stosować oznaczenie Ml.

2,    Rzeczowniki o łączliwości z formami dobrego (acc, sg) i dobre(acc, pl)

(p°^r-    ' Mb I). Nazwano je rzeczownikami męskozwierzęcymi

(odpowiednią wartość oznaczymy M2).

3,    Rzeczowniki o łączliwości z formami dobry(acc, sg) i dobre(acc, pl) (por. /I5b/f /1W% Są to rzeczowniki męskorzeczowe (M3).

i. Rzeczowniki o łączliwości z formami dobre(acc, sg) i dobre(acc, pl) (por. flitl i /19b"'/). Są to rzeczowniki nijakie (N).

5. Rzeczowniki o łączliwości z formami dobrąjacc, sg) i dobre(acc, pl) (por. /J5d/ i /19b'"7). Są to rzeczowniki żeńskie (P).

Oto przykłady leksemów rzeczownikowych należących do poszczególnych

Was rodzajowych:

W 8(M1) » {CHŁOPIEC, PAN, HRABIA, ...}

8(M2) = {PIES, WÓŁ, KARP, DUCH, TRUP,...}

8(M3) = {STÓŁ, SAMOLOT, OŁÓWEK, ...}

8(H) = {OKNO, DZIECKO, POLE, ...}

8(F) = {DZIEWCZYNKA, OSOBA, MYSZ, SZAFA,...}

Klasy te — powtórzmy — zostały zdefiniowane przez lączliwość z odpowiednimi parami form leksemu przymiotnikowego.

Powyższy opis kategorii rodzaju rzeczownika opiera się na znanym artykule W. Mańczaka (1956) o rodzaju w języku polskim. Repertuar pięciu rodzajów nie jest jednak wystarczający.

W podpunkcie 1.1. sygnalizowaliśmy istnienie rzeczowników defektywnych w zakresie kategorii liczby - tzw. rzeczowników singulare tantum i plsrale tantum. Rzeczowniki te, jak łatwo zauważyć, nie pasują do żadnej z wymienionych klas rodzajowych, łączą się bowiem tylko z jedną formą przymiotnikową w naszych kontekstach diagnostycznych.

166

167