Scan0023

zbędność autorytetu nauczyciela, ale i jego szkodliwość. Obowiązuje tu zatem jedyna estetyka sytuacji edukacyjnych, którą można nazwać umownie opcją zerową. W przypadku drugiej determinaq'i też obowiązuje głównie jedyna estetyka, a mianowicie wyznaczająca nauczycielowi rolę autorytetu pojmowanego jako przekaźnik i strażnik niezmiennych wartości. Nauczyciel byłby tu zawsze tym pierwszym... Rozpatrzmy te estetyki sytuacji edukacyjnych po kolei.

Pierwszą, typową dla niektórych skrajnych odmian liberalizmu prezentują - jak ich nazywa L. Witkowski wykorzystując inspiraqe zwrotem zaczerpniętym z pism Henryka Elzenberga (Kłopoty z istnieniem) - „różnej maści podmiotowcy", wywodzący się z antypedago-giki, a którzy w „typowo hurraoptymistycznym" uniesieniu, wszelkie możliwe zło przypisują autorytetowi nie tylko jako zasadzie, ale i śladowi relacji z wychowankiem. Nawet już samo słowo „autorytet" bywa „opatrzone odruchem napiętnowania i jednostronnej dyskwalifikacji". Wygląda na to, powiada Witkowski, że „rozwój ma być możliwy poprzez swoisty skok w kulturę podmiotów, w królestwo wolności i autonomii"¹.

Za syntezę tych idei można przyjąć następujące wyznanie twórcy

Summerhill:

„Wzięliśmy się więc za stworzenie szkoły, w której pozwoliliśmy dzieciom na wolność bycia sobą. Aby to zrobić, musieliśmy wyrzec się wszelkiej dyscypliny, wszelkiego pouczania, sugerowania, wszelkich in-strukqi oraz wskazań moralnych i religijnych [...] Wyznaję pogląd, że dziecko ma wrodzoną mądrość i poczucie realizmu. Jeśli zostawi się je w spokoju, bez jakichkolwiek sugestii ze strony dorosłych, rozwinie się na tyle, na ile jest w stanie się rozwinąć².

Neill dowodzi, że jeśli dziecko będzie wzrastać w miłości otoczenia i poczuciu wolności, to jego rozwój będzie podlegać „prawom sa-moregulacji", bo najważniejsza idea to „idea niewtrącania się do rozwoju dziecka oraz niewywieranie nacisku na dziecko"³. Trzeba wierzyć głęboko - pisze Neill - że nowe pokolenia, o ile nie zostaną „wypaczone w dzieciństwie" brakiem wolności - miłości, która daje szczęście, będą żyły ze sobą w pokoju i w głębokiej tolerancji wobec wszelkiej odmienności. I dlatego, w imię tej przyszłości, Neill woła: „Znieś autorytet. Pozwól dziecku być sobą. Nie pomiataj nim. Nie pouczaj. Nie praw kazań. Nie umoralniaj go. Nie zmuszaj do robienia czegokolwiek"⁴. Autorytet z tej perspektywy, rozumiany jest jako synonim autorytaryzmu, a każde wtrącanie się dorosłego w „naturalny rozwój dziecka szkodliwym naciskiem".

Neill sądzi, iż dziecko „urodziło się dobre", więc jeśli jego „naturalny rozwój nie zostanie zakłócony przez ingerencję" - to „niewątpliwie wyrośnie na dobrego człowieka". Dla przykładu: „altruizm przychodzi później w sposób naturalny - jeżeli dziecka nie uczy się, by nie było egoistyczne i to właśnie nauczanie moralne czyni dziecko złym"⁵. Ingerencja dorosłego jest zbędna, bowiem „zmysł społeczny, poczucie społecznej odpowiedzialności nie rozwija się do wieku co najmniej 18 lat"⁶, a ponadto, jeśli pozwoli się dziecku na „faktyczne uwolnienie emocji, intelekt da sobie radę". Ową niewskazaną ingerencją jest przede wszystkim głos nauczania moralnego (porównywany przez Neilla obrazowo do głosu szatana)⁷, wyrządzający dziecku krzywdę poprzez wprowadzanie osądu moralnego dobra i zła, z intencją rozbudzenia w nim wyrzutów sumienia i poczucia winy, a następnie - lęku.

Z relacji Neilla wynika, że uczniowie w jego szkole programowo byli izolowani od dylematów sfery publicznej spoza swego „wyspowego" ośrodka, bowiem mieli żyć życiem i problemami, które znali z codziennych doświadczeń mikroświata summerhillowskiego. Ale i one nie były opracowywane mentalnie przy współudziale wychowawców, tak by wychowankowie rozumieli zdarzenia oraz zjawiska zachodzące wokół nich i jako wstępujące pokolenie potencjalnych aktorów zmian społecznych mogli nabywać konieczne zdolności do krytycznej samoświadomości własnych przekonań i autorefleksji w kontekście możliwych do

1

   L. Witkowski, Podmiot jako humanistyczne wyzioanie dla pedagogiki. Przeciw skrajnym »podmiotowcom«, w: idem, Edukacja wobec..., op. cit., s. 127,134.

2

   A. S. Neill, Summerhill, przeł. B. Białecka, Katowice: Almaprint 1991, s. 12.

3

   Ibidem, s. 65.

4

   Ibidem, s. 198.

5

   Ibidem, s. 167.

6

¹⁵ Ibidem, s. 46,169.

7

Ibidem, s. 167.