Scan0048

jak rozumieli to niektórzy „egzaltowani nowatorzy"¹. Miłość do ucznia - mówi Mialaret - nie może być utożsamiana ze słabością nauczyciela rezygnującego ze swoich praw do ustalania ograniczeń, rezygnującego ze swojej odpowiedzialności za przestrzeganie dyscypliny i podnoszenia wymagań - na rzecz pobłażliwości, czułostkowości, poufałości, familiarności, ponieważ:

„kochać dziecko, to pozwalać mu urzeczywistniać dążenia związane z jego wiekiem i pomagać w osiąganiu wyższego poziomu [...], to kochać je dla niego samego i jego przyszłości"².

Podobnie, choć za pomocą innych słów, pisał Janusz Korczak, który własnym życiem i śmiercią dowiódł, co to znaczy być prawdziwym wychowawcą. W tekście Jak kochać dziecko zauważa:

„Całe wychowanie współczesne pragnie, by dziecko było wygodne, konsekwentnie krok za krokiem dąży, by uśpić, stłumić, zniszczyć wszystko, co jest wolą i wolnością dziecka, hartem jego ducha, siłą jego żądań i zamierzeń. Grzeczne, posłuszne, dobre, wygodne, a bez myśli o tym, że będzie bezwolne wewnętrznie i niedołężne życiowo"³.

Chciałabym zwrócić uwagę na zwrot wygodne dziecko, bo choć minęło prawie 90 lat, od czasu gdy Korczak pisał te słowa, to i dziś, aktualne jest ostrzeżenie, które rodzicom i wychowawcom stawiał wówczas pod rozwagę: „Strzec się należy, by nie mieszać dobre z wygodne".

W powyższym ujęciu uczucie miłości stanowi komponent emocjonalny postawy akceptacji, której przejawianie nie jest zasadą pracy nauczyciela, ale jej niezbędnym warunkiem, bez którego nie może on pełnić efektywnie swych funkcji. Postawa akceptacji osoby ucznia polega bowiem na „respektowaniu jego odrębności, na wierze, że ma on szereg pozytywnych cech, że w odpowiednich warunkach może prawidłowo rozwijać się [...], wiąże się z rozumieniem przeżyć i potrzeb ucznia (widzenie sytuacji i innych ludzi niejako oczyma ucznia) oraz z zachowaniami życzliwymi, opiekuńczymi, nagradzającymi"⁴. Zdaję sobie sprawę z tego, że pogląd ten nie jest podzielany powszechnie (co zauważył J. Korczak kilkadziesiąt lat temu), jako że ciągle jeszcze w wielu środowiskach, szczególnie skrajnie konserwatywnych, istnieje „kłamliwy zarzut, że życzliwość rozzuchwala dzieci, że odpowiedzią na łagodność będzie bezkarność i nieład"⁵. „Ależ dobrocią nie nazywajmy niedbalstwa, niedołęstwa i bezradnej głupoty!" - wołam za Korczakiem - jako że obok nauczycieli-wychowawców prawdziwie życzliwych uczniom, przejawiających postawę akceptacji osoby ucznia nadal „prócz cwanych brutali i mizantropów, spotykamy nieużytki, odepchnięte od wszystkich warsztatów, niezdolne do objęcia żadnej odpowiedzialnej placówki"⁶. W tej negatywnej grupie J. Korczak wyróżnia trzy typy (może znamy je z autopsji?):

1)    Ci, którzy ośmieszają się w oczach uczniów. „Bywa, że nauczyciel chce skokietować dzieci: szybko, tanio bez pracy wkraść się w zaufanie. Chce baraszkować, gdy w dobrym humorze, nie -życie gromadne mozolnie organizować. Niekiedy łaskopańską pobłażliwość przeplatają nagłe wybuchy złych humorów".

2)    Ci, którzy drażnią i nudzą. „Bywa, że ambitnemu zdaje się, że łatwo perswazją i ciepłym morałem przerobić człowieka, że wystarczy wzruszyć i wyłudzić obietnicę poprawy".

3)    Ci, którzy budzą odrazę. „Bywa, że na pokaz życzliwi, w nieszczerych frazesach sprzymierzeni, tym podstępniejsi wrogowie i krzywdziciele".

Postawa akceptacji stanowić będzie o treści i jakości relacji nauczyciela z uczniem. Aby odpowiedzieć na pytanie, czym się powinien charakteryzować ten stosunek, posłużmy się zarówno postulatami teoretyka wychowania, jak i życzeniami uczniów. Zestawimy je po prostu obok siebie, ukazując ich zbieżność, przemawiającą za koniecznością realizacji.

1

   G. Mialaret, Wprowadzenie do pedagogiki, przeł. B. Baranowski, Warszawa: PWN 1968, s. 148-149.

2

   Ibidem, s. 150.

3

   J. Korczak, Jak kochać dziecko, w: Dzieła, red. A. Levin i inni, Warszawa: Latona 1993,

4

   Z. Zaborowski, Teoria nagrody i kary w stosunkach międzyludzkich, „Studia Socjologiczne" 1969 nr 2.

5

   J. Korczak, Prawo dziecka do szacunku, w: Dzieła, op. cit., s. 441-442.

6

   Ibidem.