SDC10990

,    , _dcU r.m. (*ob. odmianę § 34. n) w_Vg|_os

₀ neczo^"‘ _Dllatłlizacji przed końcówką -r w formie V _s„ *

/. r <*■* ¹    **»■ ^b<*^a- ^Ju*’- ^d»y.« ild.. ale"v^V

.4.U at >■    ' Jul, i •</«*'•    ’

3. _p|. -«<*). P^0T- ^r' ⁹-    ■

itd.    .. . orzypadkach z wyjątkiem N-A-V sg. występ,,_Wa)

³¹ ?/Tf^ tematycznym przyrostkiem u rzeczowników^ ^

^P°^r' "*«■ *,

%****» jeszcze niektóre inne payklady zmiany A, g, y w *. z , samogłoskami przednimi:

... /A    _____

J,, +* i <UI« przypadki Stan ten stopniowo „lega! zmianie na 5S5 S^cznych do deklinacji I (zob. w-yzej § 11. c). por. _ofc) £

^tó^''g^Prp«« ^m,,e^m>t -»*) < **"*'*'■ P^or-    kr,ki-, hfiiii (j_w.) _ę ,_v

p„,. Wi 0^W) <    P°^r- f*⁹-    »»N sam, p,^

lizacię przed tematycznym -/- znajdujemy w 3. sg., 1., pl., 1., 2., 3. du.; ofi ^ •oki, por. oko itp.; uh ^ *^UZ*> P^or* ^UX° ^P*» otnfy ouołtu itd. < ^motrok<:, •otrokełif itd., por. otrokb, otroka itd.; kił#* (3. pi. praes. koniug. IV) < *krikctb, por. wyżej kriliłi itd.; bHtfi (jw.) ś *bfg<ti, por. wyżej biiUi\ s/yS^tb (jw.) ^ *sly_Kt,„ _por. wyaj slyłili;

5) Charakterystyczną dla języka scs. zmianą jest przejście starszego ł w a po dokonaniu palatal.zacji k, g, y na i, ż, /, np.: kricati ^ 'kriłiti < *krikfti\ blźalU < błi/ti < *błgłti\ slylaii < •slylfti ^ *s!yylti; w języku i w taLth wypadkach oboczność (wymianę) r : <?. no. sfaszeć. słvs

rfłuu itd. < *rąkbfib itd., por. rqka, rąky itd.; nozbtib itd. < *nogbto itd., por. noga. rwgy itd.; ulbsn itd. < ⁹uybtib itd., por. uyo, ulese lub uya itd.; bozbstto 'bóstwo¹ itd. < *bogkstvo itd., por. bogi, boga itd.; otroćbstro 'niewolnictwo’ itd. < •ołrokutu itd, por. otrokh, otroka itd.

5) Charakterystyczną dla języka

Lonaniu    L „ _u j .

. ¹ * *bfgłtt\ slylaii < *tlylłti ^ *s!yyłti; w języku polskim znajdujemy w ukteh wypadkach oboczność (wymianę) e ; <i, np. s/y^er, i/yjst/i : słyszał, słysz* > •, po o nic jak widzie/, widzieli : widział, widziała itd., co uzależnione jest jcdr.ii odmiennym, warunkami fonetycznymi.

wand-    ⁰¹ Z> /‘“^sla,c. ^^c/* oboczności do k, g, y (nic motyw-

sł:t;Ł"«•«». 4. r- jw*

*. s    ^/0,“‘ ^[od- ^rodMi’: p,.«ykuta r, ■ ',<■    ¹⁵ e

7) Payklady / i ^Sg‘ ^P!^aCS*    , ...,i

(koniug. Uf    . P°^{Wsta c w} "Toiku palatalizacji przez j: plałę, pl^^l'^u

teo«    •    .^,’^r)r‘. ^ł|?a/,; tod ^ *V^U// < •/refi/i; duła, dulę itd. (dek-

^kon,,J?- IV, temat Jouju* ^P°^r (iu^' ^t!n/a ilP-^;    slyty ^‘^Sg’ JLjk

^WV*. por. wyżej 5 12 j, 4^^’    (tematyczne -i- w i- ^SS'P^rz

^ W// itd.. por plakałi; M

temat o*?^^***'' ** <    < •ikefi/i; du/< itd. (<*eU-

...    W ottJTK Itd.. nnr .i.....    . ..    S1 «<r. Ot*®

8) Przykłady/, s, powstałe w wyniku palatalizacji przez/ i £: ćrwh = ifnb 'czarny' < < •kfm S    <W = //t,₆ -czerw, robak* < •**„; £r*/_k = i/</₆ < *-_rj₆

'żerdź*;    - *Hva ofiara*, por. stpol. żertoo ^ *gftva- tUrt_h =k (T_nh -łódź*

por. czółno ^ *k^nb\ Slbtb =» S[t* 'żółty* < *^f/» itp.

Paralelnc przykłady na /, z, i pochodzące zk,g,_x łatwo można znaleźć we wszyst-kich językach słowiańskich.

c. Palatalizacja II: A > e, g > ę |]». * ^    \| /

Palatalizacja ta ma, podobnie jak palatalizacja 1, kierunek wsteczny. Pod wpływem nowszych dwóch samogłosek przednich, mianowicie i, pochodzenia dyfton-gicznego — z oj', oj (por. wyżej § 12, a) spółgłoski k, g, _x przeszły najpierw w k, _x, a następnie po dalszym przesunięciu artykulacji w r, ; | s, *' | f (w ścisłym zapisie fonetycznym c\ U a’, r* || t), por. k + ł & U + i > _c+i itd. Schematycznie proces palatalizacji II możemy zapisać w formie następującego wzoru:

k. g. Z-M*.    * II s' B ł+i_l% 5

Przejdźmy do ilustracji wybranych przykładów i do omówienia różnic dialektycznych w zakresie palatalizacji II.

1)    Wiele przykładów na palatalizację II znaleźć możemy w omawianych już poprzednio typach deklinacji I i III, mianowicie w tych formach, gdzie występują końcówki oraz są to:

L sg. m. i n. deki. I, np. vhci, bogi lub bosi (g często upraszcza się w języku scs. w ar), i$S lub izi, dusi < *v{koi, *bogoi, *igoi, *duyoi, por.: vlbkb, bogi, igo 'jarzmo*, duyb itp.;

L pl. m. i n. deki. I, np. tlbdy*, bogiy* lub bosi_Xb, igiyb lub iziyi, tłusty* < •«»/-koiyb, *bogoi_Xb, *igoi_Xb_t *duyoi‘/b itp.;

D, L sg., N-A-V du. f. deki. III, np. rąci, nogi lub nózi, miui < 'rąkai, 'nogai, muyai, por. rąka, noga. muya itp.;

N, V pl. m. deki. I, np. vlbci, bo"i lub bozi, dusi $ *v[iki, *bogi, *duyi < ^mvjkoi_t *bogoi, *duyoi itp.

2)    W zakresie koniugacji wskażemy na palatalizację II w formach trybu rozka

zującego, o którym wkrótce będziemy szczegółowiej mówić (zob. § 14). W grę wchodzi zmiana k w c i g w 5; |) z w następujących formach:    ♦

2. i 3. sg. w 1 koniugacji, np. rbci < ⁹rbkoi, por. ręką, reieli itp.; mogt lub mozt < < *mogoi, por. mogą, moźełi itp.;

1.    pl., np. Tbcim* < •fbkoimb, mogirn* lub mozim* < *mogoimb itp.;

2.    pl., np. ruite < ⁹r*koite, mogiłę lub mogiłę < ⁹mogoite itp.;

1. du., np. Tbciri < *rbhoivi, mogłrt lub mozMf < *mogoivi itp.;

2. du., np. ruita < *rbkoita, mogiła lub mozita < *mogoita itp.

3)    Prasłowiańska różnica dialektyczna B i. Spółgłoska * przeszła w x' zgodnie we wszystkich językach południowo- i wschodnioslowiańskich, natomiast na obszarze zachodniosłowiańskim w podobnych warunkach fonetycznych zmieniła się ona w ł, a więc tak samo jak w wyniku I palatalizacji, por..

4 Podstawowe wiadomotci . 49