scs26

(2

1)    U rzeczowników I deki. r.rn. (zoh. odmianę § 34, a) \vyglosov spółgłoski lematu k, g, y ulegaj;} pałatalizacji przed knńcówk;} -e w formie V sg., w której pojawiają się ć, ź, i, por. np. vh>hi,_y vlt,ka, bogi,, bogu, duyj,, duya itd., ale V sg. vl\>-će < ⁺7'//<r₍ boże *boge, dnie sC *duye.

2)    U czasowników I koniugacji (zol), odmianę § 39, a), podobnie jak u wyżej wymienionych rzeczowników, występuje zmiana h, g w ć, z przed tematycznym przyrostkiem -r- w formach 2., .3, sg., 1., 2. pl., I., 2., 3. cłu., a tylko w 1, sg. i 3. pl. zachowuj:} się spółgłoski bez zmiany w położeniu pt/.ed y (końcówka I. ag. -y, 3. pl. -<fjb), por. ręką, mogą, rekąti, mogą!?,, ale rećrii < *rehcyi, inozeii ^ *mogcyi itd.

3)    We wszystkich przypadkach z wyjątkiem N-A-V sg. występowały palatalnc spółgłoski (' i i przed tematycznym przyrostkiem -es- u rzeczowników oko i uyo, por. (I sg. oćese, niosę i dalsze przypadki. Stan ten stopniowo ulegał zmianie na skutek wyrównań analogicznych do deklinacji I (zoh. wyżej § II, e), por. oho, oka, uyo, ttya itd.

-I) Porównajmy jeszcze niektóre inne przykłady zmiany h, g, y w ć,’    $ przed

samogłoskami przednimi:

knćiii (1. sg. praes., temat ••/-) < *krikiyi, por. kriknąti, hrika; bćziii (jw.) A *1x1-giyi, poi. begali, bćgnąfr, sfyiiii (jw.) -< *slyyiyi, por. siny a, s/uyali; taką samą palata-lizaeję przed tematycznym -i- znajdujemy w 3. sg., 1., 2. pl., 1., 2., 3. du.;

nci < *ohi, por. oko itp.; uf i < *uyi, por. uyo itp,;

ot roty, ot r otyte itd. < *ot.rokę, *otrokąte itcl., por. otroki,, otroha itd.',

krićęl* (3. pl. praes. koniug. IV) ^ *krikętb, })or. wyżej krifisi itd.;

hrźpji, (jw.) < ^heg/pb, por. wyżej bćzi.fi; slyiąth (jw.) sć *słyyąlb, por. wyżej sl vs/.ó;

ręchttb itd. *rqkbttb itd., por. ryka, rąky itd.; noźbtn itd. -■$ *nogbttz itd., por. noga, nogy itd.; nZi.iib itd. ^ *uyr,iih itcl., por. uyo, niesc lub uya itd.; hozi,stvo 'bóstwo’ itd. ^ *bngbstz'o itd., |)or. bogi,, boga itd.; otroćbslvo 'niewolnictwo’ itd. < *olrokbslvo itd., por. oirohb, otroha itd.

5) Charakterystyczną dla języka scs. zmianą jest przejście starszego ć w o po dokonaniu pałatalizacji h, g, y na ć, ź, i, np.: krirati d *kriććti < *krik$ti\ bćzati -<; < * lir zet i < *begrti; sfyiati < *slyseti < *slyyćti\ w języku polskim znajdujemy w takich wypadkach oboczność (wymianę) e : a, np. słyszeć, słyszeli : słyszał, słyszała itd., podobnie jak widzieć, widzieli: widział, widziała itd., co uzależnione jest jednak odmiennymi warunkami lunetycznyini.

(>) A oto przykłady na ć, z, X — stale, bez oboczności do k, g, y (nic motywowane): eistb *ktslh d *kcis1-\ ćąsfh *kęsib\ źena d- * getta, por. gr. y£vo<; 'ród, rodzaj’, yjvq 'kobieta', łac. genu? 'ród, rodzaj’; partykuła ze d *ge; zivb d *givb, źih < *g>tt] końcówka 2. sg. praes. -ii < *-yi-

7) Przykłady r, i, s powstałe w wyniku pałatalizacji przez j: piaty, plaćeii itd. (koniug. III, tematy -je-) < *plakjq, *plakjeyi itd., por. płakali; Ii>zq, łbzcii itd. łżę’ s; *Irgjq, *lbgjeyi, por. h,gali\ ćuti < *kjxiti d *keuli; dnia, dtiią itd. (deki. III, temat -ja-) < *duyja, * du yjr i t < i., por. duyh, (Juya itp.; krity, lifty, slyią (1. sg. praes. koniug. IV, temat -/-) < *krikjq, *begję, *slyyją (tematyczne -i- w 1. sg. przeszło w por. wyżej § 12, b, 4) itp.

8) Przykłady ć, ź, powstałe w wyniku pałatalizacji prze/./' i órbn* = 2//J& 'czarny* ^ ^ *kftn < *kfsn-\ drunib = fjvb 'czerw, robak* *kfvb\ źrbdb = źfdb < *gfdb 'żerdź*; zrbtva — zftva\ 'ofiara*, por. stpol. żertwa ^ *gftva\ Hhrib ~ ££iib 'łódź*, por. czółno ^ *klm\ źlbtb = z^U 'żółty* ^ *gl'tb itp.

Paralelne przykłady na ó, z, i pochodzące z k, g, x łatwo moż.na znaleźć we wszyst-kicli językach słowiańskich.

Palatalizacja II: h > c, z > y || z, % > s’ || /

Palatalizacja ta ma, wcm nowszych dwóch \ giczncgo — z oj, aj (por a następnie po dalszym fonetycznym c , %' || z', pałatalizacji II możemy

b,

podobnie jak palatalizacja I, kierunek wsteczny. Pod wply-moglosck przednich, mianowicie f₂, ii pochodzenia dyfton-. wyżej § 12, a) spółgłoski k, g, ■/ przeszły najpierw w h\ /f, y_t przesunięciu artykulacji w c, £ II P II £ (w ścisłym zapisie P || f), por. A-M >    ^ r 1 ć itd. Schematycznie proces

zapisać w formie następującego wzoru:

/i-, x I ił S⁵ r, * II =, P II f I ć₂, /i

Przejdźmy do ilustracji wybranych przykładów i do omówienia różnic dialektycznych w zakresie pałatalizacji II.

1) Wiele przykładów na palatalizację II znaleźć możemy w omawianych już poprzednio typach deklinacji I i III, mianowicie w tych formach, gdzie występują

końcówki -8 oraz -i\ są to:

. L _sg. m. i n. deki. I, np. plbcd, bo%8 lub bozt często upraszcza się w języku scs. w z), i%8 lub izt, dust ^ *v\koi, *bogoi, *igoi, *duxoi, por.: vlbkb, bogb, igo 'jarzmo*, du%b itp.;

_L pl. m. i n. deki. I, np. vlbctx*,    lub bozłyt, i%&x* lub i^X⁵, dus$x* < *v[-

koixb, *bogoix».    *<iux°ix^h i,;Pd

_#D, L sg., N-A-V du f. deki. III, np. ręcł, tto%£ lub nozł, musi < *rąkai, *nogai, *muxai, por. rąka, noga, nmga ftp.;

, N, V pl. m. deki. I, np. vlbci, bo$i lub bozi, dusi < *vlki, *bogi, *du%i ^

*bogoi, *duxoi itp.

21 W zakresie koniugacji wskażemy na palatalizację II w formach trybu rozka-^zującegOt o którym wkrótce będziemy szczegółowiej mówić (zob. § 14). W grę wchodzi zmiana k vr c i g w % \\ z w następujących formach:

2. i 3. sg. w I koniugicji, np, rbd < *rbkoi, por. ręką, reHeli itp.; mo$i lub mozi < < *mogoi, por .mogę, n\ożch' itp.;

1.    pl., np. rbcłrttb < *rbkoimb, mo%8im lub tnozłtmb < *mogoimb itp.;

2.    pl., np. rbcSle ^ *rbkoite, mo%$te lub mozite ^ *mogoite itp.;

1. du., np. ricfoł ^

2. du., np. rbcóta ^

*rbkoivłf, mo%tvt lub mozM ^ *mogoivł itp.; *rbkoita, moftłta lub mozita < *mogoita itp.

3) Prasłowiańska r ó ż n i c a dialektyczna P || !. Spółgłoska x

przeszła w s’ zgodnie we natomiast na obszarze z: zmieniła się. ona w i, a

wszystkich językach południowo- i wschodnioslowiańskich, chodniósłowiańskim w podobnych warunkach fonetycznych więc tak samo jak w wyniku I pałatalizacji, por.:

49

4 Podstawowe wiadomoici...