SDC13938

Teofla wartości

140

bytycb wiadomości historycznych), lecz wywołane zostaje jedynie przez proste wrażenie zmysłowe, które od razu oddziałuje na uczucie — może ono udzielać się nic* tylko wykształconym, do których z konieczności ogranicza się odczucie zwartości historycznej*. lecz także masom, wszystkim ludziom bez względu na poziom wykształcenia. Na tej powszechności, jaką posiada wspólnie z uczuciami religijnymi, polega głębokie i w skutkach swych niezwykle ważne znaczenie tej nowej «wartości pamiątkowej* [ETinierungsmrl], którą dalej nazywać Się będzie wartością starożytniczą l^itersiuert)”*.

,Z wywodów tych wynika, że nowoczesny kult zabytków nie poprzestaje no ochronie ■pomników historii*, ale żąda starannej uwagi także dla -wartości starożytniczej*. Trzy klasy zabytków różnią się od siebie stałym rozszerzaniem zakresu, w Jakim dochodzi do znaczenia -wartość pamiątkowa* (EruinerungsioertJ. W klasie pomników zamierzonych znaczątylko te dzieła, które z woli ich twórców mają wskazywać na określony moment przeszłości (albo kompleks takich momentów), w klasie zabytków hUtomznyuh zakres rozszerza się na takie, które wprawdzie wskazują na określony moment, ale którego wybór jest pozostawiony naszej subiektywnej ocenie, w klasie zabytków - slaro-żytnioych* liczy »ę wreszcie każde dzieło rąk ludzkich bez wtględumf jego pierwotne znaczenie i cel —o ile tylko zewnętrznie. zmysłowo zdradza, że egzystowało już spory czas przed dniem dńsiejreym(...|. Te trzy klasy reprezentują więc trzy stadia postępującego procesu uogólniania pojęcia zabytku” *. Dalej Biegi zajmuje się historią rodzeniu się lego ro3z3pr-ptłjmowanu« wartości zabytkowych. Pojmuj© on ją jako proces demokratyzacji stosunku do zabytku, szczególnie gwałtownie rozwijający się ód końca XVIII wieku, to jest od czasów Wielkiej Rewolucji Francuskie). Chodzi o emancypację każdego indywiduum, przynajmniej U większości narodów europejskich, bez względu na stopień ich wykształcenia, w kierunku zainteresowania się przeszłością i odczuwania jej wagi.

• rbUU op. en„ «. ł«t.

„Charakterystyczne dla tej przemiany, nieustannie wzrastające dążenie do ujęcia każdego fizycznego i psychicznego przeżyciu nie w Jego obiektywnej istocie, jak to było we wcześniejszych epokach kultury, lecz w jego zjawisku subiektywnym, to znaczy w oddziaływaniu. Jakie ono wywiera na człowieka (zmysłowo postrzegającego i osiągającego duchową świadomość) — nabiera w naszkicowanej przemianie ostrego wyrazu. O ile wartość historyczna ujawnia zainteresowanie pojedynczym Taktem, jaki oglądającemu podmiotowi przeciwstawili się w pewnym sensie obiektywnie — wartość starożytni cza abstrahuje zupełnie od śdśl^{1 2} zlokalizowanego poszczególnego przedmiotu!-], tzn. bez uwzględnienia Jego specyficznych i obiektywnych cech, albo — dokładniej — przy uwzględnieniu tylko tych właściwości, które w zabytku wskazują na przemijanie (ślady starości) — I ceni je w miejsce cech zdradzających pierwotną, zwartą, obiektywną indywidunlnóść. Pozostaje tylko działanie nastrojowe"¹².

„Wiek XIX nie tylko spotęgował szacunek cliii wartości historycznej, nie szukał też prawnej możliwości jej ochrony. Wiiiru w obiektywną wurtość kanonu artystycznego, która od czasu Renesansu zachwiała się, bo brany wówczas pod uwagę jedynie antyk nie okazał się zdolny do obrony tego tytułu — została w XIX wieku przeniesiona w pewnym sensie na wszystkie okresy sztuki, co spowodowało gwałtowny rozkwit badań historii sztuki. Wedle zapatrywań XIX wieku w każdym stylu miały być zawarte elementy kanonu piękna, każdy więc zasługiwał na zachowanie śladów mogących zadowolić nasze poczucie estetyczne Dlatego też dzieła musiały zostać otoczone prawnymi murami dla Ich obrony przed licznymi i sprzecznymi wartościami współczesności. Prawa te i zarządzenia w XIX wieku łączyły się z poglfldem, żo w zabytkach (nie planowanych jako pomniki) i w Ich domniemanej wartości artystycznej — mamy do czynienia, jedynie z wartością historyczną — dlatego też musiały one okazać ²lę niewystarczające w momencie, gdy zaczęła się pojawiać wurtoić starotytzńcza”

1

■ lMd_ m. m.

2

nu. ł m.