IMG0

STEFAN SAWICKI

PROBLEMATYKA AKSJOLOGICZNA W NAUCE O LITERATURZE*

Zagadnienie wartości jest - jak wiadomo - jednym z trudniejszych i bardziej skomplikowanych problemów filozofii. Różne kierunki filozoficzne różnie je rozwiązują, odpowiadając na zasadnicze pytania: czym jest wartość, jaką ma strukturę, w jaki sposób istnieje, jak jest poznawalna? Filozofia wartości w sensie osobnej dyscypliny filozoficznej ma przy tym niezbyt długą, bo stuletnią zaledwie tradycję. Nie przez wszystkich jest akceptowana. Nazwę „aksjologia** wprowadzono dopiero na początku obecnego stulecia^{1 2}.

Problematyka aksjologiczna jest jednak ostatnio coraz bardziej widoczna w myśli ludzkiej jako przeciwwaga w stosunku do procesu urzeczowiania i neutralizacji — w aspekcie wartości — współczesnej kultury. Wywalcza też sobie powoli należne miejsce w obrębie poszczególnych nauk, zwłaszcza humanistycznych. W nauce o literaturze dochodzi do głosu jako reakcja na struktu-ralizm, który ogromnie pogłębił problematykę tej dyscypliny, jej teoretyczną świadomość, ale którego zaborczość okazała się niebezpieczna, szczególnie dla historii literatury i krytyki literackiej, zasłaniając coraz bardziej skomplikowanymi układami struktur ich właściwy, choć niezbyt jasny, przedmiot badań - to, co w najbardziej intensywnej postaci nazywamy poezją.

Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich wyznacza trzy główne kręgi zainteresowań. Można opisywać i interpretować wartości w różny sposób ujawniane w literaturze, poznawać wartość literatury oraz badać literaturę jako wartość „dla**.

•

Wartości ujawniane przez literaturę to immanentny świat wartości utworu: aksjologiczne nacechowanie poszczególnych elementów strukturalnych oraz

1

* Stefan Sawicki, Wartość - sacrum - Norwid. Studia i szkice aksjologicznoliterackie. Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Lublin 1994, s. 75-94. Pierwodruk w: Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze. Studia pod red. S. Sawickiego, A. Tyszczy-ka. Lublin 1992.

2

Zob. S. Kamiński. Jak uporządkować rozmaite koncepcje wartości?, [w:] O wartościowaniu w badaniach literackich. Pod red. S. Sawickiego i W. Panasa, Lublin 1986, s. 7-22.