teoria literatury
9

MIEJSCE TEORII LITERATURY

WŚRÓD INNYCH DYSCYPLIN LITERATUROZNAWCZYCH

Teoria literatury jest, jak wiadomo, jedną z licznych dzisiaj dyscyplin literaturoznawczych, takich jak m.in. filologia i filologiczna krytyka, historia literatury, literatura porównawcza, metodologia badań literackich, „sztuka interpretacji”, tekstologia literacka, a także krytyka literacka w tym swoim odłamie, który zakłada jej poddanie się rygorom naukowym.

Wszystkie te i inne dyscypliny zbliża do siebie i wiąże swoiście w jedną zwartą grupę — w nadrzędną w stosunku do nich jednostkę, w strukturalną całość otwartą: naukę o literaturze — ten sam w zasadzie ich przedmiot badania: literatura. Z tego to względu można powiedzieć, że zachodzi pomiędzy nimi stosunek przyległości; tożsamość przedmiotu badanego, a w konsekwencji owa przyległość pomiędzy dyscyplinami literaturoznawczymi decydują o jedności pola badawczego nauki o literaturze oraz o pewnym w niej wewnętrznym ładzie.

Ale równocześnie każdą z tych dyscyplin wyodrębnia w tejże grupie jej własne ukierunkowanie badawcze na pewien określony aspekt tejże literatury,¹ a więc także odpowiadająca temu aspektowi właściwa jej problematyka oraz specyficznie dobrane do niej narzędzia badawcze, a więc właściwa jej metodyka; nieobojętne dla specyficznego oblicza poszczególnych tych dyscyplin pozostają ideowo-filozoficzne orientacje patronujące ich założeniom, a także modyfikacjom tych założeń w toku ich historycznej żywotności; wyrażają się one głównie wyborem określonego aspektu literatury, a więc także odpowiadającym mu charakterem problematyki, tudzież metodyki badawczej, nad której prawidłowością działania czuwa odpowiadający tym orientacjom system metodologiczny. ^{1 2}

Tak więc charakteryzuje naukę o literaturze dialektyczne sprzęgnięcie w niej rozmaitości, wynikłej z wielości i różności wchodzących w jej skład poszczególnych dyscyplin, z jednością i zgodnością ich działania w jej orbicie, co wynika — powtarzamy — z ukierunkowania ich wszystkich na ten sam przecież przedmiot badania próżne aspekty nie podważają przecież jego

15

1

¹ Pomijamy tutaj swoiste ukierunkowanie każdej z tych dyscyplin literaturoznawczych na pewne ich współdziałanie z określonymi dyscyplinami spoza nauki o literaturze. W odniesieniu do teorii literatury przedstawił te dyscypliny Stefan Żółkiewski w rozprawie Rozwój teorii literatury, „Ruch Literacki”, R. XIX, listopad—grudzień 1978, z. 6 (111), s. 405—410.

2

Bardziej skomplikowane stosunki pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami literaturoznawczymi, zwłaszcza w konsekwencji tzw. kierunków w badaniach literackich i ich rzutowania na teorię literatury przedstawia Stefania Skwarczyńska Wokół relacji: przedmiot badań literackich a ich metodologia, w: Pomiędzy historią a teorią literatury, Warszawa 1975, s. 268—281; por. także Stefania Skwarczyńska Aspekt językowo-artystyczny w przedmiocie badań komparatystyki literackiej, w: Ibidem, s. 253—267.