skanowanie0069 2

xauic jcoi o^uiitcimu/.iićj ekspresją jego popędow, intuicji, działań twór- f^:T czych.

Owe trzy aspekty osobowości są jednakowo ważne dla właściwego funkcjonowania człowieka i każdy z nich pełni odpowiednie funkcje.

Dziecko stanowi żywiołowy rezerwuar sił napędowych funkcjonowania

jednostki. Dorosły jest niezbędny, żeby adekwatnie i efektywnie radzić

M: fa&y

sobie ze światem zewnętrznym. Jest on również zdolny do tworzenia sobie własnych źródeł uzyskiwania nagrody (gratyfikacji) i wprowadzania w ten sposób nowych czynników uruchamiających aktywność Rodzica oraz Dziecka i pozwalających w sposób obiektywny je ze sobą godzić. Wreszcie Rodzic pozwala realizować funkcje rodzicielskie wobec własnych dzieci. Ponieważ większość reakcji Rodzica jest realizowana automatycznie, uwalnia to Dorosłego od zajmowania się wieloma powtarzalnymi działaniami, w związku z czym może on poświęcić więcej czasu i energii na sprawy ważniejsze. Jak z tego widać, kolejne ujawnianie zawartości poszczególnych stanów ego, przypisywane im funkcje i sposób działania oddalają w istotnej mierze analizę transakcyjną od ortodoksyjnej psychoanalizy.

Bardzo istotną rolę w analizie transakcyjnej odgrywa samo pojęcie transakcji. Jest ona traktowana jako jednostka stosunków międzyludzkich, w ramach których występuje nadawca transakcyjnych bodźców i nadawca transakcyjnych reakcji (są to reakcje na transakcyjny bodziec). Inaczej mówiąc, ktoś, kto odbierze transakcyjny bodziec i nań zareaguje, staje się nadawcą transakcyjnej reakcji. Wynika to z tego, że transakcja ; jest takim rodzajem kontaktów międzyludzkich, w ramach których jej uczestnicy są na przemian nadawcami i odbiorcami, a więc tworzą zarówno transakcyjne bodźce, jak i transakcyjne,reakcje. Zarówno bodźcem, jak i reakcją mogą być wypowiadane słowa bądź zachowania świadczące o tym, że inni ludzie są spostrzegani. Istotne dla analizy transakcyjnej jest stwierdzenie, który ze stanów ego determinuje w danym momencie bodźce bądź reakcje transakcyjne, czyli mówiąc inaczej — który z nich ujawnia się w danym momencie transakcji.

W transakcji biorą zwykle udział co najmniej dwie strony, a ich zachowania mają postać łańcucha działań, gdy zachowanie jednego uczestnika transakcji staje się bodźcem uruchamiającym reakcję transakcyjną drugiego, a ta z kolei reakcja jest bodźcem dla pierwszego uczestnika. Uwzględniając, że zarówno owe bodźce, jak i reakcje mogą być determinowane przez różne stany ego, otrzymujemy szereg typów transakcji. Do podstawowych należą transakcje komplementarne (równolegle) oraz skrzyżowane (rys. 1-5).

Na rysunku tym a i b są przykładami transakcji komplementarnych, natomiast c jest przykładem transakcji skrzyżowanej. Wszelkie takie transakcje, w ramach których zarówno bodźce, jak i reakcje partnerów są generowane przez: te same stany ego, określa się mianem komplementarnych. Ich najprostszym przykładem są transakcje między Dorosłymi.

K

_ŁV"

Klv^v

i* •.

iffif

tó'.

W

,

ę v.

.

m.

■

komplementarne są również te transakcje, w ramach których kontaktują sie_c ze sobą Dziecko i Rodzie (lub odwrotnie). Inaczej mówiąc, transakcje komplementarne to takie, w których ,,reakcja jest właściwa i oczekiwana jako zgodna z naturalnym porządkiem zdrowych ludzkich rela-

q)

b)

c)

R = Rodzic    D = Dorosły    Dz = Dziecko

Rys. I~5. Przykłady transakcji równoległych i skrzyżowanych (Wg: Benie, 1980)

cji” (Berne,x 1980, s. 28). ich odwrotnością są transakcje skrzyżowane. O transakcji skrzyżowanej możemy mówić wtedy, gdy bodźce i reakcje transakcyjne nie są wymieniane między tymi samymi stanami ego i jednocześnie nie biegną ową „naturalną” drogą, jaką jest np. wymiana zachowań między Rodzicem a Dzieckiem. Inaczej mówiąc, są to wszystkie te transakcje, gdy nadawca bodźca uzyskuje reakcję innego niż własny stanu ego bądź stanu nie pozostającego z nim w bezpośredniej relacji. Z typowym przykładem takiej transakcji mamy do czynienia wówczas, gdy bodziec transakcyjny wychodzi od Dorosłego i jest skierowany do Dorosłego partnera, natomiast reakcja pochodzi od Rodzica bądź Dziecka jako partnera transakcji i jest skierowana odpowiednio do Dziecka lub Rodzica. Zdaniem Berne’a, to właśnie transakcje skrzyżowane tego typu są najczęstszą przyczyną większości problemów społecznych na świecie.

Analiza transakcyjna dostrzega również istnienie bardziej złożonych transakcji, określanych mianem transakcji ukrytych. Są to transakcje związane z jednoczesną aktywizacją więcej niż jednego stanu ego. Berno dzieli je jeszcze na transakcje kątowe oraz transakcje podwójne. W pierwszych bodziec jest nadawany przykładowo z poziomu Dorosłego do Dorosłego, lecz jednocześnie zawiera ukryty podtekst aktywizujący Dziecko w partnerze; w efekcie reakcja jest determinowana zarówno przez Dorosłego, jak i przez Dziecko, zaangażowane są więc trzy stany ego. W drugim przypadku zaangażowane są w transakcji cztery stany ego, gdyż bodziec jest jednocześnie nadawany z poziomu Dorosłego i Rodzica, a re-