skanuj0038

66 Fonetyka

i czeskimi, a w języku czeskim istnienie podówczas akcentnacji inicjalnej nie może ulegać wątpliwości. Nie jest to jednak argument przekonywający; przytoczone wyżej i im podobne łącznie pisane grupy wyrazowe, nawet jeśli stanowiły istotnie zestroje akcentowe — co jest w przeważnej części tych przykładów rzeczą wątpliwą — mogły nosić w języku czeskim akcent główny na zgłosce początkowej, a w polskim na przedostatniej, bo dla zestroju decydującą rzeczą jest jeden akcent dla całości bez względu na to, na którą zgłoskę pada w jej obrębie, por. np. cz. nlade-tlecko: poi. ndde-mztystko, cz. nk-vime : poi. nie-wikmy, cz. diiks-budu : poi. dzii-b^ią. Łączne pisanie w takich wypadkach może więc być tylko wynikiem niezaradności i braku wyrobionego poczucia gramatycznego u pisarzy, a dla wnioskowania o miejscu akcentu w odnośnych grupach wyrazowych nie ma wartości.

Pewniejsze światło rzuca na to zagadnienie fakt istnienia akcentuacji inicjalnej w gwarach Podhala, gdzie trzeba uważać ją za archaizm na równi z innymi archaicznymi właściwościami gwarowymi tych okolic, nie można bowiem objaśniać jej wpływem słowackim, skoro przeważająca część sąsiednich gwar słowackich ma właśnie akcentuację paroksy-toniczną. Archaizm ten, utrzymany po dziś dzień dzięki ustronnemu położeniu Podhala, pochodzić musi z czasów, kiedy okolice te zostały objęte zwartym osadnictwem, co datuje się — wedle wyników badań historycznych — dopiero z drugiej połowy XIV w. Osadnicy, którzy wtedy napłynęli na Podhale, pochodzili, wedle dość pewnych danych historycznych, nie z najbliższych Podhalu terenów podgórskich, ale. z dalsza, z obszaru południowej Małopolski. Prowadzi to do wniosku, że w XIV w. gwary południowej, niepodgórskiej Małopolski miały jeszcze akcentuację inicjalną, która została przez pochodzących z tych terenów osadników Podhala przyniesiona tam i zachowana po dziś dzień. Sięga ona zresztą dotychczas sporadycznie od Podhala aż niemal pod Kraków. Wniosek ten, oczywiście, nie przesądza w niczym kwestii ówczesnego rozprzestrzenienia tego systemu akcentuacyjnego poza obszarem południowej Małopolski ani nie rzuca światła na chronologię jego powstania, jak również na czas przemiany w akcentuację paroksytoniczną. Wydaje się jednakowoż rzeczą prawdopodobną, że akcentuacja inicjalna była w tym czasie systemem panującym w zasadzie na całym obszarze języka polskiego, nie obejmując, oczywiście, Pomorza, gdzie dawniejszy system akcentu swobodnego i ruchomego musiał panować na większych jeszcze przestrzeniach niż obecnie.

Kiedy i gdzie rozpoczął się proces przemiany akcentuacji inicjalnej na paroksytoniczną i jakie były kolejne stadia, przez jakie przechodziła, nie da się dokładnie określić, brak bowiem po temu wystarczających podstaw rzeczowych. Wypowiadane w ostatnich latach przypuszczenia, że zaszła ona mniej więcej w wieku XV i że początkowo akcentuacja paro-ksytoniczna, wytworzona z akcentu pobocznego, miała charakter zestrojowy (tj. polegała na akcentowaniu przedostatniej zgioski nie tylko wyrazów pojedynczych, ale całych grup wyrazowych z sobą związanych, a więc nic tylko np. jagfoda, jagódkami, na jagody, ale także kocłóam cię, nazyw\a się, datowałby, rozumdy by}), a potem dopiero z początkiem wieku XVIII zaczęła się zmieniać w wyrazową (tj. polegającą na akcentowaniu zgłoski przedostatniej poszczególnych wyrazów bez względu na ich przyleżność do grup zestrojowych: kbcham cię, nadyma się, dawałby, rodnmny był itd.), dziś poza nielicznymi archaicznymi przeżytkami (jak np. n>a wieś, Plan Bóg, Białystok itp.) panująca, wymaga jeszcze dalszych gruntownych badań.