ska13

Oprócz regulowania zachowań internautów („Jeśli chcesz zwrócić komuś uwagę, zrób to kulturalnie”), tematyki zamieszczanych przez nich wiadomości („Nie wysyłaj nikomu komercyjnych ogłoszeń ani reklam”) i wskazówek technicznych („Staraj się nie wysyłać listów formatowanych w HTML-u”), netykieta porusza także zagadnienie języka Internetu - m.in. zapis o ograniczaniu wielkich liter oznaczających krzyk oraz o wykorzystywaniu emotikonów w celu przekazania emocji. Jest to element ora-lizacji języka Internetu. Wypowiedzi oralnej towarzyszą przekazy niewerbalne - duże znaczenie odgrywa gest, ton głosu, grymas twarzy. Eugeniusz Wilk przytacza dane dotyczące komunikacji bezpośredniej (twarzą-w-twarz), w której komponent słowny wynosi mniej niż 35% (a niektórzy badacze twierdzą, że jedynie 7%), natomiast 65 % informacji przekazywanych jest niewerbalnie¹. Komunikacja elektroniczna (komunikacja epoki wtórnej oralności) chcąc zbliżyć się do bardziej naturalnej i spontanicznej rozmowy bezpośredniej musi stosować pozapiśmienne graficzne formy zapisu.

SŁOWO PROTOELEKTRONICZNE

Słowo elektroniczne ma swoich Gutenbergów, nie doczekało się jednak swojego Lutra. Można wręcz stwierdzić, że współczesna epoka, nazywana przez wielu badaczy (niejako a priori) epoką elektroniczną, jest w rzeczywistości epoką słowa proto-elektronicznego. Według Svena Birkertsa, autora „The Gutenberg Elegies“, trwająca obecnie era protoelektroniczna odpowiada wprowadzonemu przez Havelocka pojęciu „okresu protopiśmiennego” obejmującego trwającą dwa wieki przemianę od oralności do piśmienności². Era protoelektroniczna, jako współczesny okres przejściowy, będzie jednak według Birkertsa trwać znacznie krócej - około 50 lat. Towarzyszą jej, jak wszystkim okresom przejściowym wprowadzającym nowe technologie i nowe rozwiązania, obawy, niepewność, uczucie zagrożenia. Tym, czym dla Greków była ustna poezja (zagrożona przez technologię pisma), dla nas są książki, o których przyszłość wielu badaczy mediów się obawia.

Cechami ery słowa protoelektronicznego są według Birkertsa:

•    erozja języka (telegrafizacja, proste zdania zamiast złożonych);

•    spłaszczenie historycznej perspektywy (zanurzenie się w teraźniejszości);

•    osłabienie, zanikanie prywatnego ja (gdy wszystko jest obecne w sieci, zanikają drzwi prowadzące do poszczególnych domostw, życie staje się jakby przezroczyste, następuje społeczna kolektywizacja).

Znakiem nadchodzenia nowej epoki jest według Birkertsa m.in. malejąca rola prasy jako dostawcy informacji. Porządkowi druku (prywatnemu, linearnemu, logicznemu, związanemu z czasem, trwałością, poczuciem historii) zostaje przeciwstawiony porządek elektroniczny (publiczny, chaotyczny, nastawiony na teraźniejszość;, aiowo druku było płaskie (uwięzione na zawsze na stronie książki), zaś słowo ekranu staje się głębokie, przypomina liść pływający na rzece (liść, który trudno uchwycić i zatrzymać w miejscu). „Słowo jest wężem pożerającym swój własny ogon, to znak, który znika w samym akcie oznaczania - oznaczanie nie jest ukończone dopóki słowo nie zniknie w jego znaczeniu. Słowo przestaje być sobą, gdy pośredniczy w transakcji, znika, by pojawić się ponownie, gdy wzrok przesunie się dalej. To paradoks nad paradoksami. Słowo najbardziej jest oznacznikiem, gdy najmniej oznacza” - twierdzi Birkerts³.

Mimo trafnego charakteru birkertsowskiej koncepcji ery protoelektronicznej, okresu przejściowego, momentu zawieszenia - nowe media wywarły już znaczący wpływy na komunikację międzyludzką, sposób wykorzystywania słowa w literaturze i poza nią, jego związki z obrazem oraz relacje między nadawcą a odbiorcą słownego komunikatu.

„PUSH” CZY „PULL”?

Relacje „nadawca - odbiorca” czy „dzieło - odbiorca” mogą być realizowane w wieloraki sposób. W różnych mediach istniały różnorodne strategie przekazywania informacji. Za Stuartem Moulthropem⁴ można wyróżnić:

•    strategię push - charakterystyczną dla mediów masowych, które narzucając znaczenie przekazu, „wypychały” (ang. push - pchać) słowo do odbiorcy;

•    strategię puli - wykorzystywaną przez obecnych użytkowników Internetu, którzy „ciągną” (ang. puli - ciągnąć) informację do siebie poprzez interaktywny proces;

•    strategię push back - strategię przyszłych mediów, czyli wkraczanie w nie-przerywalny strumień informacji (odbiorca nie ma już wprawdzie możliwości wyboru przekazu, lecz zanurza się w nim, „wypychając” słowo „z powrotem” do środowiska elektronicznego).

Strategie push i push back zakładają o wiele mniejszy wysiłek odbiorcy niż strategia puli, co można zobrazować mechanizmem otwierania drzwi - popychanie (ang. push) ich jest o wiele łatwiejsze i mniej męczące niż ich ciągnięcie do siebie (ang. puli). Moulthrop trafnie zauważa, że każda kulturowa rewolucja powraca kiedyś do momentu początkowego, towarzyszy jej kontrrewolucja. Być może zatem w przyszłości będziemy, również za sprawą mediów elektronicznych (np. wirtualnej rzeczywistości), mieli do czynienia z utratą panowania nad słowem.

Kevin Kelly i Gary Wolf w eseju „We Interrupt This Magazine for a Special Bulle-tin - Push!” (opublikowanym na łamach kultowego pisma cyberprzestrzeni „Wired”) zapowiedzieli nadejście post-HTMLowskiego środowiska. Wprawdzie według tych

-39-

1

   E. Wilk, op. cit., s. 60.

2

   S. Birkerts, The Gutenberg Elegies. A Fate of Reading in an Electronic Age, http://archives.obs-us.com/obs/english/books/nn/bdbirk.htm.

3

   Ibidem.

4

   S. Moulthrop, op. cit.