11200 img865 (2)

38 Aspekty mitu

zwrócić także uwagę na to, iż Hare Hongi zalicza do sytuacji krytycznych i nieszczęśliwych nie tylko niemoc, chorobę czy starość, ale również brak natchnienia u poety, jego niezdolność do tworzenia czy należytej recytacji wierszy i opowieści genealogicznych. Wynika stąd, po pierwsze, że twórczość poetycka jest równorzędna, zdaniem Polinezyjczyków, z każdym innym znaczącym aktem tworzenia, ale także — skoro Hare Hongi wspomina o opowieściach genealogicznych — że pamięć poety stanowi sama w sobie „dzieło” i że dopełnienie tego „dzieła” można osiągnąć poprzez uroczystą deklamację mitu kosmogonicznego.

Rozumiemy już teraz, dlaczego ten rodzaj mitu jest tak ważny dla Polinezyjczyków. Kosmogonia jest pierwowzorem wszelkiego „czynu” nie tylko dlatego, że Kosmos stanowi idealny archetyp zarazem wszelkich sytuacji twórczych i wszelkiego tworzenia — ale także dlatego, że Kosmos jest dziełem boskim, a zatem czymś świętym w samej swej strukturze. W szerszym znaczeniu święte jest wszystko, co doskonałe, pełne harmonii, dostatnie, jednym słowem: wszystko, co ma „wymiar kosmiczny”, wszystko, co podobne do jakiegoś Kosmosu. Czynić coś dobrze, pracować, konstruować, tworzyć, strukturalizować, kształtować, zmieniać wygląd, organizować, formować — wszystkie te czynności oznaczają powoływanie jakiejś rzeczy do istnienia, obdarowywanie jej „życiem”, upodabnianie do organizmu harmonijnego par excellence, czyli do Kosmosu. Otóż Kosmos, powtórzmy to raz jeszcze, jest wzorowym dziełem bogów, ich arcydziełem.

Traktowanie mitu kosmogonicznego jako pierwowzoru wszelkiego „tworzenia” doskonale widoczne jest na przykładzie zwyczaju północnoamerykańskiego plemienia Osage. W momencie narodzin dziecka wezwany zostaje „człowiek, któiy rozmawiał z bogami”. Po przybyciu do domu, w którym nastąpił poród, deklamuje on nad noworodkiem dzieje stworzenia Wszechświata i istot ziemskich. Dopiero potem dziecko zostaje nakarmione. Później zaś, gdy chce ono napić się wody, raz jeszcze wzywa się tego samego lub innego człowieka. Ponownie recytuje on historię Stworzenia, tym razem uzupełniając ją opowieścią o pochodzeniu Wody. Kiedy dziecko osiąga wiek, w którym przestaje odżywiać się jedynie płynami, człowiek „który rozmawiał z bogami” powraca i znowu opowiada dzieje Stworzenia, tym razem opisując także pochodzenie zbóż i innych pokarmów²².

Trudno o bardziej wymowny przykład wierzenia, że każde nowe narodziny przedstawiają symboliczne streszczenie kosmogonii i mitycznych dziejów plemienia. Streszczenie to ma na celu rytualne wprowadzenie noworodka w obręb sakralnej rzeczywistości świata i kultury, a tym samym uprawomocnienie jego egzystencji poprzez ogłoszenie jej zgodności z mitycznymi paradygmatami. Ale to jeszcze nie wszystko, ponieważ nowo narodzone dziecko staje wobec całej serii „początków”, „zapoczątkować” zaś możemy coś tylko wtedy, gdy znamy „pochodzenie” tego czegoś, gdy wiemy, w jaki sposób dana rzecz zaistniała po raz pierwszy. „Zaczynając” ssać, pić wodę lub jeść pokarm stały, dziecko zostaje symbolicznie przeniesione ku „początkom”, gdy mleko, woda i zboża pojawiły się po raz pierwszy.

,, Powrót do początków ”

W wierzeniu tym zawarte jest implicite przekonanie, że ważna i znacząca jest pierwsza epifania jakiejś rzeczy, a nie następujące po niej kolejne objawienia. Podobnie też dziecka nic poucza się o tym, co uczynili jego ojciec i dziadek, ale o tym, co uczynili po raz pierwszy, w Czasach mitycznych, Przodkowie. A przecież wszystko, co robili ojciec i dziadek, było tylko imitowaniem Przodków, można by więc powiedzieć, że imitując ojca osiągnie się identyczne rezultaty. Ale mówiąc w ten sposób, zapomnielibyśmy o ważnej roli, jaką odgrywa Czas początku, który, jak mogliśmy się przekonać, postrzegany jest jako „wielki” czas właśnie dlatego, że

²² Zob. A.C. Fletcher, F. La Flesche, The Omaha Tri be, Washington 1911, s. 116, przypis a.