58 59

Zwrócić należy także uwagę na założenie, iż twórczość powinna dostarczać samoistnych nagród. Ważne dla procesu twórczości będzie więc zaplanowanie takiego zadania (zgodnego z rozwojem intelektualnym i zainteresowaniami dziecka), aby samoistnie motywowało i zachęcało dzieci do jego rozwiązania.

Elementy planowości w wybranych teoriach procesu twórczego

Tradycyjne pojmowanie procesu twórczego wyróżnia cztery następujące po sobie etapy: preparację (zbieranie danych, przygotowanie problemu), inkubację (nieświadoma „obróbka" problemu podczas przerwy w intencjonalnym zajmowaniu się nim), iluminację (olśnienie, nagłe rozwiązanie) i weryfikację (sprawdzenie przydatności rozwiązania)¹. W koncepcji tej widoczne jest sztywne następstwo kolejnych faz. Podkreśla ona także nieświadomy kontekst tworzenia, odbywający się poza możliwością planowania (np. przerwa w tworzeniu nie gwarantuje polepszenia dzieła, niemożliwe jest podanie optymalnego czasu przerwy, jak i momentu „olśnienia").

Behawiorystyczne koncepcje procesu twórczego podkreślały m.in. „zwyczajność" i powszechność twórczości, definiując ją jako „proces generowania nowych form zachowania"²; eksponowały rolę zajęć stymulujących twórcze zachowanie za pomocą stosowania wzmocnień pozytywnych, a przede wszystkim znaczenie szkoły w generowaniu pozytywnych bodźców, pozwalających dzieciom nabyć kompetencje w zakresie ekspresji twórczych idei. W opinii E. Nęcki badania inspirowane nurtem behawiory-stycznym wykazały, że: „twórczość może być ' rodzajem zachowania sprawczego, które - jak każde inne - może być wyuczone, wzmacniane lub modelowane"³. Modelowanie w tym znaczeniu wymaga od nauczyciela stosowania przemyślanych, zaplanowanych uprzednio procedur, technik i metod.

Współcześnie, w tzw. rewizjonistycznych koncepcjach twórczości, wykorzystując paradygmat poznawczy w naukach społecznych odchodzi się od klasycznego modelu. I tak np. R.W. Weisberg w „teorii stopniowego przyrostu"⁴ zakwestionował pogląd, że twórczość musi zawierać nieświadomy moment wglądu. Analizując historyczne materiały dotyczące biografii twói ców uznał, że praca ich polegała na: „żmudnym budowaniu dzieła kiok po kroku, bez spektakularnych «olśnień», przełomów, wglądów, aktów natc hnle nia i innych nadzwyczajnych okoliczności"⁵. Systematyczna praca twórcy doprowadzała go do stopniowego przyrostu wiedzy. Stąd w opinii autora naj bardziej właściwym modelem twórczości byłaby krzywa uczenia się.

Z kolei E. Nęcka w swojej koncepcji „interakcji twórczej" podkreśla ważność celu w tworzeniu. Według niego proces twórczy polega na inte rakcji między owym celem a strukturami próbnymi (rozumianymi jako konkretne realizacje i rozwiązania, zbliżające do celu)⁶.

Planowanie programów wspomagających dzieci w procesie twórczym (wybrane przykłady)

Według W. Puśleckiego „każde (...] działanie jest skutkiem wizji jego przebiegu, zamierzonych rezultatów i jego odpowiedniego przygotowania. Podstawę stanowi program pojmowany jako układ zadań realizacyjnych, warunkujący osiągnięcie zamierzonego wyniku"⁷. Jednym z głównych zadań stawianych nauczycielom w zreformowanej szkole jest wspieranie twórczego rozwoju dziecka. Przyjęta przez MEN w roku 1999 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla sześcioletniej szkoły podstawowej i gimnazjum wśród ośmiu umiejętności kluczowych, fundamentalnych dla rozwoju dziecka, wymienia „rozwiązywanie problemów w twórczy sposób". Merytorycznej wiedzy i praktycznych wskazówek jak to robić dostarcza subdyscyplina nauczania, nazwana przez R. Clotona i C. Clero „pedagogiką twórczości"⁸. Stąd planowanie zachowań twórczych to ważna część działań dydaktycznych.

Dzieci będą uzewnętrzniały otwarty, twórczy styl życia, jeżeli nauczyciel skonstruuje taki program, który rozwijając kreatywność, dostosowany będzie do poziomu ich rozwoju oraz bazował będzie na ich zdolnościach. Istotne jest, zdaniem J. Eby i J. Smutny, aby:

59

1

   Za: W. Puślecki, Wspieranie elementarnych zdolności twórczych uczniów, Kraków 1998, s. 31.

2

   E. Nęcka, Psychologia twórczości, Gdańsk 2001, s. 43-45.

3

   Ibidem, s. 45.

4

Za: E. Nęcka, Twórczość, |w:| Psychologia. Podręcznik akademicki, I. 2. Psychologia ogólna, red. J. Strelau, Gdańsk 2000, s. 789-790.

5

^,7 Ibidem, s. 790.

6

E. Nęcka, Psychologia twórczości..., s. 47-50.

7

” W. Puślecki, Wspieranie elementarnych zdolności, s. 70.

8

R. Gloton i C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1976.