socjologia005

współczynnika betu) (l<^! l) IMS) Innymi słowy, o ważności wpływu obywateli na kształtowanie rzeczywistości częściej mówiły osoby młodsze, bardziej interesujące się polityką, lepiej wykształcone, rzadziej chodzące do kościoła, mężczyźni.

Znaczenie tego wpływu szczególnie podkreślały osoby, które w 1997 r. stanowiły potencjalny elektorat AWS (48,6% zamierzających głosować na tę koalicję), a w drugiej kolejności PSL (46,8%), natomiast znacznie rzadziej ci, którzy wskazywali na SLD (39%) czy UW (37,8%)^s. Mała liczba respondentów w próbie, pragnących głosować na inne partie, czyniła ryzykownym metodologicznie omawianie ich preferencji w sferze wartości.

3.2. Czynniki różnicujące orientacje

na wartości materialistyczne-postmaterialisfycznc w Polsce i na świecie

Wskazując na specyficzne rozkłady w wyborze wartości w Polsce ostatnich 20 lat należy dodać, iż pod pewnymi względami istniało podobieństwo pomiędzy społeczeństwami zachodnimi a polskim. Mianowicie, młodsze osoby w Polsce, podobnie jak na Zachodzie, częściej niż starsze wskazywały i wykazują orientację postmalerialistyczną, aczkolwiek ich odsetek był w 1989 r. mniejszy niż w Niemczech Zachodnich, Francji, Wielkiej Brytanii czy Stanach Zjednoczonych, gdzie stanowiły one około 20% badanych w wieku 16-24 lat. W Polsce w tym czasie kategoria ta liczyła 13%, podobnie jak w Hiszpanii czy Irlandii, a nieco więcej niż w Grecji czy w Portugalii (Inglchart, Siemieńska 1990).

Prawidłow-ość ta powtórzyła się w 1999 r. - postmaterialiści stanowili relatywnie liczniejszą gntpę wśród młodych niż wśród osób należących do najstarszej grupy wiekowej. Przy czym międzygeneracyjne różnice w orientacjach wskazują, iż można mówić o pokoleniu okresu burzliwych przemian, powstania Solidarności i walki o zmianę systemu. Ci, którzy byli młodzi w latach osiemdziesiątych, pozostali mniej materialistycznie zorientowani, również później często wykazując orientację mieszaną (tabela 8).

nadania pra-nrowiuiwne w wielu krąjaęh w Pn|sęe) pn^ywsily, i?

5 i    '    ’ •' ^! '*    »    •    _    ■    ;    • •

istniał t nadal istnieje związek pomiędzy poziomem zadowolenia osobistego,

a także zadowolenia z systemu a orientacją na wartości (Inglehart 1990; 1997). W 1980 r. postmaterialiści byli wyraźnie rzadziej „wysoce” zadowoleni ze sposobu, w jaki działał system (30% ogółu postmatcrialistycznie zorientowanych respondentów) w porównaniu z materialistami (55% ogółu zorientowanych na wartości materialistyczne). Ci pierwsi byli też rzadziej (49%) wysoce usatysfakcjonowani, jeśli chodzi o poziom zadowolenia osobistego niż zwolennicy wartości materialistycznych (61%) (Inglchart, Siemieńska 1988). Re-

ⁱ Podane odsetki obejmują osoby, które wvmienity dwie bądź trzy odpowiedzi podkreślające 192 wagę wpływu obywateli na decyzje 1/bądż wolność wypowiadania się

Incjc były odmienne w lUUd r, Tym nr/em polscy posinnilcimliści s;\ /decydowanie częściej niż materialiści zadowoleni z tego, jak układa się im życic. Natomiast wśród tych ostatnich jest nieporównanie liczniejsza grupa tych, którzy są niezadowoleni.

Tabela 8. Orientacja na wartości materialistyczne-postmaterialistyczne społeczeństwa polskiego (%)

	1989’				1999
Wiek	Materia- listyczne	Mieszane	, O <C u E >> tń ^1/1 <£ 1	Ogółem N = 100%	Materia* listycznc	V C N O S	. 3 N rz !_> C Ć? V) P %	E § y o
16-24	29	58	13	121	35	54	II	124
25-34	27	61	12	178	35	57	8	184
35-44	28	61	10	183	33	61	6	2IO
45-54	26	64	11	171	33	58	8	23t>
55-64	39	56	6	160	30	59	II	115
65+	42	53	5	91	53	43	4	1 78

Źródło: * Inglchart, Siemieńska 1990; WVS (niepublikowane dane; ohitcwn-.j własne autorki).

Porównanie rozkładów odpowiedzi pokazuje, że w Polsce, a także na Węgrzech, liczba osób niezadowolonych z życia jest większa niż w krajach zachodnich (rysunek 1). Mieszkańcy tych dwóch krajów są też relatywnie częściej krytycznie nastawieni do demokracji jako systemu politycznego niż obywatele Europy Zachodniej. Relacja pomiędzy opiniąo sposobie funkcjonowania demokracji i orientacją na wartości matcrialistyczne-postmatcrialistyczne w Polsce i na Węgrzech⁶ bardziej przypomina sytuację charakterystyczną dla krajów latynoskich niż zachodnioeuropejskich (por. również Dallon 2002) ęzy|j krajów

0    iSwiaM 'Tnu !    1 .    ;    • i.

3 śWieżej Historii demokratyćżhych systemów (rysunek 2).

W dalszej części tekstu, zgodnie z wcześniej przedstawionymi hipotezami

dotyczącymi relacji pomiędzy orientacją na wartości materialistyczne-posi-

materialistyczne a innymi wartościami i postawami, przeprowadzimy analizy

dwojakiego typu, w których omawiana orientacja będzie (1) zmienną zależną,

1    takie, w których będzie (2) traktowana jako jedna ze zmiennych wyjaśniających w modelach regresji wielokrotnej.

Skoncentrujemy się tutaj głównie na danych zgromadzonych w Polsce w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

⁶ W obu krajach osoby negatywnie oceniające demokracje przeważają zarówno wśród materiał:-stów, jak i postmaterialistów.

193