strG

PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI I JEJ DYSCYPLIN CZĄSTKOWYCH 47

Działaniem zgodnym z rolą jest każde działanie w kontekście społecznym, którego uczestnicy zajmują określone pozycje i współdziałają, opierając się na wzajemnych oczekiwaniach co do zachowań. Za „wychowanie’ uznaje się te procesy, w których zdobywa się podstawowe kwalifikacje do działania zgodnego z rolą. „Skuteczne działanie zgodne z rolą” określa formalną normę, według której są lub muszą być orientowane procesy socjalizacji i wychowania, jeśli dorastająca jednostka ma zostać członkiem grupy, a więc społeczeństwa²⁰.

Jeśli zastanawiając się nad określeniem pojęcia wychowania, pamiętamy o wskazanej przez Fenda różnicy między stawaniem się istotą społeczną (enkulturacja i socjalizacja) a przekształcaniem jednostki w istotę społeczną (wychowanie), to zauważymy, że za pomocą definicji wychowania jako zdobywania kwalifikacji działania zgodnego z rolą można także wyjaśnić enkulturację i socjalizację jako procesy, w których jednostka staje się istotą społeczną.

Dla jasności trzeba jednak jeszcze raz podkreślić: wychowanie może być rozumiane wyłącznie w znaczeniu „przekształcania jednostki w istotę społeczną”. Od wychowania zatem należy odróżniać enkulturację i socjalizację. Te służą przede wszystkim do wyjaśniania procesów na płaszczyźnie makrospołecznej. Termin „wychowanie” powinien być zarezerwowany do wyjaśniania procesów na płaszczyźnie mikrospołecznej. Do tego potrzebne jednak będzie rozszerzenie modelu ról.

Jak wiadomo z praktyki, skutkiem procesów wychowania nie jest jedynie wyposażenie młodego człowieka w kwalifikacje działania zgodnego z rolą. Wychowanie sprzyja także rozwojowi świadomości; dochodzi w nim do wzajemnego oddziaływania na siebie osób uczestniczących w wychowaniu. W procesach wychowania jest też czas i miejsce na refleksję nad rolami i ich uzasadnieniem. Często refleksję tę pobudza sytuacja, kiedy jednostronnie intencjonalne działanie wychowawcy wywołuje sprzeciw albo nieoczekiwaną reakcję wychowanka. Wybucha konflikt. Abstrahując od tego, że społeczne kodeksy ról dają wychowawcy władzę, aby rozwiązał konflikt zgodnie z obowiązującymi normami - chyba że wychowanek wcześniej złoży broń - samo wystąpienie zjawiska wskazuje, że także wychowanek ma swoje intencje, zainteresowania, potrzeby i oczekiwania, które mają wpływ na sytuację. Jeżeli założymy zatem, że po obu stronach, także po stronie wychowanka, występują intencje (a z praktyki wiemy, że tak ■ jest!), to intencja wychowawcy musi zderzyć się z intencją wychowanka lub wziąć tę drugą pod uwagę i odwrotnie: wychowanek orientuje swoje zachowanie według znaków dawanych przez

It    wychowawcę. Działanie obu zainteresowanych trzeba więc rozpatrywać w ich wzajemnym

odnoszeniu się do siebie: jest ono komunikowane i staje się zrozumiałe dzięki znakom lub symbolom, na przykład dzięki językowi, gestom, mimice.

Wychowanie można zatem określić jako symboliczną interakcję działających, jako „symbolicznie przekazywane działanie komunikacyjne"¹¹ albo jako zorientowane na wzajemne zrozumienie znaczeń społeczne działanie wszystkich osób uczestniczących w sytuacji wychowawczej. Definicja ta zawiera szereg założeń.

1. Działanie zgodne z rolą jest przew ażnie określone tradycją, konwencją, a także wyuczonymi regułami (na przykład w rodzinie) przedstawionymi w kodeksach i zbiorach reguł (na przykład w szkolnych regulaminach).

§2 IC Mnllpnhaiipr Tlig/iriow I

/ur Einluhrunę 1 cniehun^swissenschaftliche Frage-