strQ

PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI I JEJ DYSCYPLIN CZĄSTKOWYCH 51

wzajemne rozumienie sensu społeczne działanie wszystkich osób uczestniczących w sytuacji wychowawczej. Te określenia zakresu znaczeniowego wykraczają poza popularne definicje, opinie czy formalne ustalenia. Powtórzmy: zajmując krytyczne stanowisko fenomenologiczne, można się pokusić o następującą definicję. Wychowanie to zgodne z nadanym sensem, wzajemnie się do siebie odnoszące społeczne działanie albo przebiegający co najmniej między dwiema osobami proces symbolicznej interakcji - z reguły między starszą, wiedzącą więcej lub bar-dziei kompetentną, a młodszą, wiedzącą mniej czy też nieposiadającą jeszcze wystarczających kompetencji I w którym chodzi o wzajemne przedstawienie i wyjaśnienie ról, stanowisk, orientacji dotyczących wartości, norm, intencji oraz legitymacji społecznego działania i współ-warunkującego je otoczenia socjalno-społecznego. Wychowanie, jak wynikałoby' z tego, opiera się na podstawowych demokratycznych wartościach emancypacji i odpowiedzialności za całość (aspekt procesu wychowawczego związany ze społeczeństwem) oraz indywiduacji (subiektywny aspekt procesu wychowawczego). Uświadamiający w stosunku do jednostki edu-sacyjny zamiar wychowawczy dotyczy - ze społecznego punktu widzenia - przede wszystkim procesu indywidualizacji i stawania się osobą.

Zasada ta obowiązuje rówmież wrtedy, gdy wychowanie jest stosowane jako środek do wzmocnienia przebiegających niezależnie procesów uspołecznienia, na przykład w rodzinie, przedszkolu i szkole.

2.4. Instytucja

2.4.1. Zakres znaczeniowy pojęcia

Zwięzła definicja instytucji brzmiałaby następująco: instytucje to placówki utworzone przez społeczeństwo, w których ludzie, trzymając się zadanych i ustalonych reguł i ról, działają w sposób trwały i przewidywalny.

W tym sformułowanym z perspektywy socjologicznej określeniu instytucje rozumiane są jako warunek niezbędny do tego, aby w ogóle mogły przebiegać procesy socjalizacji, enkul-oiracji i wychowania. Instytucje tworzą - rzec by można - zadane i zdefiniowane społecznie pola działania, w których współdziałają, a więc żyją, kochają, pracują, uczą się i tak dalej, członkowie danego społeczeństwa i kultury. Do głównych instytucji społecznych należą między innymi rodzina, szkoła, praca, placówki wymiaru sprawiedliwości, sztuki i tak dalej. Można by zaryzykować twierdzenie, że tworzą one punkty styczne, w których jednostki i społeczeństwo muszą się spotkać.

Z filozoficzno-antropologicznego punktu widzenia instytucje proponują - według Arnolda Gehiena 1 oczywiste i obowiązujące wzory działania i zachowania, których musi się nauczyć każdy członek społeczeństwa, aby się przystosować, a tym samym móc żyć wolnym od przymusu walki o przeżycie. Tak więc kolektywne zapewnienie sobie środków materialnych umożliwia korzystanie ze względnej wolności osobistej. Stąd w interpretacji Gehiena instytucje tworzą „wielkości gospodarcze, polityczne, społeczne, religijne”²⁶. Mają one swą symboliczną reprezentację w kulturze materialnej, na przykład w budynkach, rzeźbach, książkach czy cmentarzach. W sposób rzeczywisty i konkretny wyrażają się jednak w symbolicznych interakcjach i działaniach ludzi i grup ludzi; ogólnie w instytucjach kulturalnych i za ich pomocą,

A. GehJen, Anthropologische Forschung, Hamburg: Rowohlt 1975.