sryle w arch38

338 Architektura mieszczańska i komunalna

Uprzemysłowienie i mieszkania robotników

natomiast powstaje nowy typ domu mieszkalnego, który najsilniej oddziałał na architekturę nowożytną. Układ pomieszczeń staje się bardziej funkcjonalny, są też one lepiej ogrzewane, wygodniejsze dla mieszkańców i gości. Nie bez przyczyny rozpoczyna się epoka słynnych paryskich salonów. Wszelako reprezentacyjna dekoracja pomieszczeń pałacowych przeszkadza w stworzeniu atmosfery przytul-ności, która jest właściwa małym funkcjonalnym przestrzeniom skromniejszych i nastawionych na codzienną użyteczność domów mieszkalnych. W XVIII w. domy miejskie przyjmują formy i dekoracje z pałaców arystokracji. Samodzielny dom mieszczański traci jednak na znaczeniu. Na pierwszy plan wysuwa się dom czynszowy. Industrializacja w końcu XVIII w. w Anglii i XIX w. na kontynencie owocuje z jednej strony przestronnymi willami, często z parkami, sytuowanymi na obrzeżach dróg wylotowych wielkich miast, ale także stawianymi w centrum małych miast i na wsi. Preferowano przy tym klasycystycz-ne i inne historyzujące formy architektoniczne. Z drugiej strony powstają zbiorowe domy dla mas pracowników, które na ogół za eklektycznymi fasadami oferują skromne przestrzenie mieszkalne. Obok tego rozwija się odrębny styl mieszkań robotniczych w osiedlach z jedno- lub wielorodzinnymi domami. Starania o poprawę warunków mieszkaniowych robotników wywodzą się z Anglii; Francja, Niemcy, Dania, Holandia i Belgia, ociągając się, idą częściowo w ślad za Anglią (378 n.*, 417*). 1.    Ustawodawstwo. Anglia, Torren’s and Cross Acts, 1868-1882; Belgia, ustawa o Comites de Patronage, 1889. 2.    Pomoc gmin, rejestr budowlany, udostępnienie. 3.    Zapomoga dla robotników. Niemcy: uwłaszczenie poprzez długoterminowe pożyczki budowlane udaje się tylko w przypadku mało ruchliwych robotników kopalnianych, a może prowadzić (np. Miilhausen, cite ouvriere) przez spekulację do zasiedlenia domów przez ludzi obcych. Wynajem mieszkań należących do fabryk staje się powszechnym zwyczajem. Holender van Marken w 1870 przekazuje kolonię robotniczą „Agnetapark” swoim pracownikom jako własność społeczną i tak kładzie kres spekulacjom (Delft, 379*). 4.    Spółdzielnie samopomocy. W 1870 w Anglii jest 2000 towarzystw budowlanych (Buildings Societies). Niemieckie spółdzielnie budowlane przeszły z wymienionych wyżej powodów od pośrednictwa w nabywaniu własności od wynajmu. 5.    Działalność instytucji użyteczności publicznej o statusie fundacji nie nastawionych na zysk. Anglia: fundacja Peabody, fundacja Octavii Hill z wychowawczym programem dla najbiedniejszych. Niemcy: wspieranie przez instytucje kapitałowe tworzonego od 1883 systemu ubezpieczeń socjalnych. 6.    Prywatna aktywność budowlana. Żądania polepszenia warunków kredytowania, zwiększania ulg podatkowych i państwowych subwencji dla potrzebujących przyniosły skutek w XX w., przenosząc część obciążeń na państwo, podczas gdy pozostałe zasady właściwie się nie zmieniły.