teatr35

już z tej loży. Jeśli Pani Jobie życzy, przytocz* więcej takich opisów. Pamiętam z Długosza, te i bitwie pod Giunwaldcm przyglądali się okoliczni mieszkańcy powchodziwszy na drzewa.

Ma się rozumieć, że bitwa albo ma widzów, albo nie, tak jak katastrofa. A jeśli na tych dwóch obszarach widzowie w ogóle się pojawiają, są niepotrzebni, zwykle niepożądani, często odpędzani. Lekarz udziela rannemu pierwszej pomocy, nie troszcząc się o naszą obecność, a pan milicjant strofuje nas CProszę nie przeszkadzać") lub zgoła stara się nas oddalić.' Osoby tworzące dmgi biegun zwracają się ku sobie, nie ku widzom.

Takie czynności nazywam zamkniętymi, w przeciwieństwie do otwartych, które bywają znamienne dla drugiej odmiany układu «S“. Ta pojawia się zwykle w trzecim i czwartym obszarze naszej skali. Władca zaprzyjaźnionego kraju przybył w odwiedziny do naszego miasta i jedne teraz w uroczystym orszaku pozdrawiany przez wiwatujące dumy. Układ «S" funkcjonuje bez zarzutu, bieguny są wyraźnie zróżnicowane, kompetentni funkcjonariusze pilnują tego, żeby nie skurczył się zanadto pas bezpieczeństwa. Ale czynności mają inny charakter niż w pierwszej odmianie. Dostojny gość sam zwraca się ku widzom, uśmiecha się do nich, kiwa ręką. Od widzów oczekuje się, żeby dawali wyraz swojej radości połączonej z uszanowaniem. A więc w tym przykładzie widzowie są potrzebni. Bez nich cale przedsięwzięcie byłoby bez sensu. Ktoś powiedział mi kąśliwie o tym przykładzie, że jest naciągany, bo nie zawsze takim powitaniom towarzyszy fascynacja, której przypisuję przecież wielkie znaczenie. Jest to uwaga zupełnie na miejscu, ale mam na nią odpowiedź. Przecież wiemy, że w historii pojawiają się od czasu do czasu władcy uwielbiani przez lud i że takich lud chce koniecznie widzieć na własne oczy, nawet dotknąć. Wielu wierzyło, te dotknięcie św. Ludwika uzdrawia. A więc możemy z czystym sumieniem twierdzić, żc i takie zjawiska powodują powstanie układu „S”, pięknie rozwiniętego, mianowicie w odmianie, którą cechują czynności otwarte. A że zdarzają się w historii karykatury takich wjazdów, to przecież w niczym wymowy naszych obserwacji nie zakłóca.

Wnioski. Można wyróżnić cztery obszary przejawów życia publicznego przyjaznych powstawaniu układu „S". Ale odmiany samego układu są chyba mniej liczne, bo najważniejsze wydają się dwie.

Pierwsza. Przedmiotem zainteresowania może być każdy, wbrew własnej woli. każdej chwili i całkowicie dla wszystkich nieoczekiwanie. Widzowie mogą się tu pojawiać albo i nie, a jeśli się pojawiają, są niepotrzebni, bo charakter czynności jest zamknięty. Widownia tworzy się spontanicznie i może być w stanie zagrożenia.

O r u g a. Przedmiotem zainteresowania są osoby już przed powstaniem układu J>” wyróżniające się, np. z racji swojego udziału w sprawowaniu władzy, przez ogól do tego powołane, wybrane, namaszczone. Jak w każdym układzie „S”. jakieś niepowszednie wydarzenia czynią te osoby dodatkowo godnymi widzenia dla innych. Ale tym razem obecność widzów jest pożądana, czasami konieczna, początek wydarzeń bywa dokładnie zaplanowany, a przebieg miewa drobiazgowo ustalony, drukowany program. W tej odmianie ważne bywa stosowanie się' do tradycji, postępowanie „tak jak zawsze”. Specjalnie powołane do tego osoby starają się zabezpieczyć oba bieguny zarówno od złoczyńcy, jak od nieszczęśliwego wypadku. Widownia bywa starannie zorganizowana, miewa sektory, a między nimi i takie, w których widzowie się dobrze znają.

Ale zdarza się, że każda z tych dwóch odmian przybiera jeszcze szczególną postać zasługującą na noszą uwagę, mianowicie wtedy, gdy charakter czynności jest z natury swojej zamknięty, a mimo to przyglądanie się im staje się pożądane. Klasycznym przykładem wydaje mi się sesja sądowa. Może się odbyć przy drzwiach zamkniętych. Wyrok będzie prawomocny. Jeśli zaś jest publiczna, sędzia może usunąć publiczność, gdy zachowuje się niesfornie. Widzowie nie są potrzebni, by sąd mógł rozpoznać sprawę i wydać wyrok. Czynności wydają się nam zamknięte - w znaczeniu, które tym słowom nadaliśmy - bo wszystkie osoby wzbudzające nasze zainteresowanie zwracają się ku sobie. A jednak zarówno ustawy, jak i poczucie sprawiedliwości oczekują z dawien dawna publicznego sądzenia, co znajduje wyraz nawet w architekturze

25