techniki socjometryczne

IV. TECHNIKI SOCJOMETRYCZNE

W porównaniu z metodami badań, przedstawionych poprzednio, metodą w zasadzie łatwą i prostą w użyciu jest tzw. socjometria. Zapoczątkowana została przez J. L. Moreno .1934 r._f tj. z chwilą ukazania się jego książki pt.: Who shall surowe? ^ł. Mimo że jest to — jak widzimy — metoda bardzo młoda, doczekała się już szerokiego upowszechnienia i zastosowania w różnych dziedzinach życia, a szczególnie w oświacie, przemyśle i wojsku^{1 2}. Posługują się nią z niemałym powodzeniem zarówno pedagogowie i psychologowie, jak socjologowie.

Największy rozgłos — jak dotąd — zdobyła socjometria w Stanach Zjednoczonych. Poczynając od lat sześćdziesiątych wykorzystuje się ją coraz częściej w Związku Radzieckim ^{3 4}.

Dużą popularnością na ogół cieszy się również w naszym kraju. Doczekała się tu już kilku poważniejszych opracowań. Pisali na ten temat m. in. A. Molak *, M. Pilkiewicz ⁵ i W. Zaczyński⁶. Wykorzystano ją u nas także w wielu badaniach naukowych.

Rozpowszechnienie swe, jako jednej z niebagatelnych metod badań pedagogicznych, zawdzięcza socjometria przede wszystkim szerokiemu zakresowi przydatności praktycznej w procesie wychowania i nauczania. Z uwagi jednak na jej łatwość i prostotę w użyciu badaczowi grozi niejednokrotnie zbytnia pochopność i brak krytycyzmu w stosunku do gromadzonych z jej pomocą badań. Toteż zastosowanie socjomelrii wymaga znajomości zasad metodologicznych, podnoszących znacznie jej wartość poznawczą.

Socjometria obejmuje swym zasięgiem kilka różnych odmian technik badawczych zwanych w literaturze przedmiotu technikami socjometrycz-nymi.

1. CHARAKTERYSTYKA TECHNIK SOCJOMETRYCZNYCH

Techniki socjometryczne w najogólniejszym znaczeniu tego słowa po-legają na podawaniu przez osoby badane nazwisk i imion członków danej grupy zgodnie ze ściśle określonymi kryteriami wyboru, wyrażonym: w formie specjalnie skonstruowanych pytań używanych podczas badań. Pytania te — w zależności od celu, jakie stawiamy sobie w badaniach — dotyczą różnego rodzaju stosunków społecznych ⁷, w tym zwłaszcza żywionych przez badanych uczuć sympatii lub antypatii wobec członków badanej grupy, uznania lub z braku wiary w ich przyjaźń, koleżeństwo, solidarność, popularność, przywództwo itp., słowem, koncentrują się one na tzw. stosunkach przyciągania (atrakcji), jak sympatia, przyjaźń, zaufn-nie i stosunkach odpychania (repulsji), tj. stosunkach opartych na uczuciach antypatii, wrogości, uprzedzenia.

Wśród technik socjometrycznych wyróżnia się techniki w wersji klasycznej i techniki w nowszej wersji. Pierwsze z nich są niewątpliwą zasługą J. S. Moreno, uważanego powszechnie za ojca socjometrii. Podane wyżej określenie technik socjometrycznych odnosi się szczególnie do ich wersji klasycznej. Techniki socjometryczne w wersji późniejszej uważane są przez niektórych za bliżej spokrewnione z technikami w wersji klasycznej ⁸, lub po prostu za ich różnego rodzaju odmiany⁹. Mają one tę przewagę nad klasycznymi technikami socjometrycznymi, że wymagają ustosunkowania się osób badanych wobec wszystkich członków badanej grupy. Wyrażają one swe oceny również w dwóch wspomnianych wyżej wymiarach: przyciągania lub odpychania, jak w przypadku technik klasycznych.

Techniki socjometryczne w nowszej wersji zapewniają na ogół wyniki zgodnie z rezultatami klasycznych badań socjometrycznych. Dowiódł tego A. Bjerstedt. Mianowicie porównując wyniki otrzymane z pomocą technik

1

   J. L. Morrcno, Who shall survive? A New Approach to the Problem of Humań Interrelations, Washington 1934.

2

   Por. G. Gastin, Les techniąue sociometriąue, Paris 1970.

¹ A. Szemińska, T. Tomaszewski, M. Zebrowska, Sprawozdanie z 11 Zjazdu Towarzystwa Psychologów przy Akademii Nauk RSFSR, „Psychologia Wychowawcza” 1964, nr 1.

3

*    A. Molak. Socjometria, jej technika badawcza i zastosowanie w pracy wycho-wawczej. W: Materiały do nauczania psychologii, pod red. L. Wołoszynowej, seria 3, t. I, PWN, Warszawa 1965, s. 451 -_;486.

4

M. Pilkiewicz, Techniki socjometryczne. Wprowadzenie do badań, „Psychologia Wychowawcza” 1962, nr 4, s. 421 -433; Graficzna analiza materiału socjometrycz-nego, „Psychologia Wychowawcza” 1963, s. 32-46; Analiza ilościowa socjometrycz-nych danych, „Psychologia Wychowawcza” 1963, nr 2, s. 142- 150; Wybrane techniki

5

badania nieformalnej struktury klasy szkolnej. Próba klasyfikacji, „Psychologia Wychowawcza” 1965, nr 3, s. 267 - 280.

6

•    W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela..., op. cit., s. 140 - 152.

7

Stosunki społeczne to „unormowane określonymi rolami i wzorami społecznymi wzajemne postawy osobników, wytworzone w wyniku świadomego bezpośredniego, trwalszego oddziaływania na siebie”. Z. Zaborowski, Stosunki społeczne w klasie szkolnej, Warszawa 1964, s. 13.

8

• G. Bastin, Les techniąues op. cit., s. 17.

9

G. Lindzey and B. F. Borgotta, op. cit., s. 410.