w003

2. Katastrofy spowodowane siłami natury i wywołane przez człowieka

Jan Ciećkiewicz

Człowiek

Czynnik działający    Środowisko

Trójkąt epidemiologiczny

W celu metodycznego rozpatrywania relacji zachodzących między człowiekiem, jego środowiskiem i działającymi czynnikami zewnętrznymi epidemiologia posługuje się pojęciem tzw. trójkąta epidemiologicznego. Dla chorób zakaźnych tym czynnikiem zewnętrznym mogą być drobnoustroje chorobotwórcze, dla obrażeń ciała będzie to działająca na nie w różny sposób energia kinetyczna. Czynnikami działającymi mogą być też rozmaite substancje chemiczne, wysoka temperatura czy promieniowanie jonizujące. W dodatku działania tych czynników mogą się na siebie nakładać. Czynniki takie mogą oddziaływać bezpośrednio na człowieka lub za pośrednictwem środowiska, które ulega zmianom pod ich wpływem.

W zależności od siły i rodzaju działającego w określonym środowisku czynnika może dochodzić do zjawisk o różnej skali, od zdarzenia jednostkowego, przez określane jako wypadki masowe, aż do katastrof.

TVójkąt epidemiologiczny

Jeżeli skutki takiego wypadku udaje się zminimalizować przez pomoc odpowiednią do rodzaju zdarzenia, możemy mówić o jego opanowaniu (skompensowaniu). Jeżeli możliwości niesienia pomocy są ograniczone i giną ludzie z powodu jej braku, uważamy zdarzenie masowe za nieopanowane (nieskompensowane). Katastrofy o dużej skali są na ogół nieskompensowane, ponieważ zanim zostanie zorganizowana odpowiednia pomoc i dotrze na miejsce wypadku, upływa zbyt dużo czasu, a możliwości szpitali też są ograniczone.

Podobne zależności i współzależności należy brać pod uwagę, kiedy myślimy o katastrofach, zdając sobie sprawę, że podział na katastrofy spowodowane siłami natury lub przez człowieka nie zawsze jest prosty i oczywisty. Dlatego czasem mówimy o katastrofach środowiskowych, dzieląc je na zależne od czynników pogodowych, geofizycznych i technologicznych. Dla zrozumienia rozmiarów zjawisk, którymi się zajmujemy, warto wiedzieć, że 250 największych naturalnych katastrof, jakie dotknęły ziemię w drugiej połowic XX wieku, spowodowało śmierć blisko półtora miliona ludzi i zaburzyło życie wielu milionów'. Ogromna większość takich zdarzeń dotyczy krajów rozwijających się i poza powodowaniem śmierci, obrażeń i zniszczenia mienia ma dodatkowo długotrwały, bardzo ujemny wpływ na ich ekonomię.

Powodzie

Polska leży w obszarze o stosunkowo małym ryzyku poważnych katastrof powodowanych przez siły natury. Spośród tych zależnych od pogody największe znaczenie mają powodzie. Wielkie powodzie przychodzą do nas w okresach około stuletnich.

Powódź w Pradze w 2002 r. sparaliżowała centrum miasta i dokonała wielu zniszczeń

Mniejsze, lokalne powodzie są częstsze. Największe z nich są następstwem ogromnych opadów deszczu, jak te w 1997 r. i 2002 r., które w Europie Środkowej zabrały życie wielu ludziom, powodując wielkie zniszczenia mienia, konieczność czasowej ewakuacji tysięcy mieszkańców zalanych terenów i odległe skutki w postaci stosunkowo częstych zaburzeń psychicznych o charakterze depresyj-

3