WSP J POL51

Andrzej Markowski, Jaawgit Puzymna. Kultura języka

54

wierają wiele wspólnych składników, zwłaszcza w zakresie systemu gramatycznego i słownictwa podstawowego. Odmiany języka różnią się między sobą stopniem rygorystyczności normy skodyiikowanej. Najpełniej skodyfikowana jest norma ortograficzna, najmniej poddają się kodyfikacji normy leksykalna i frazeologiczna wobec wielkiej w tym zakresie zmienności języka. Najbardziej rygorystyczna jest norma języka pisanego przeznaczonego do kontaktów oficjalnych, zwanego językiem literackim, najmniej rygorystyczna - norma języka potocznego mówionego w kontaktach nieoficjalnych. Pojęcie normy stylistycznej należałoby odnosić do zasad budowy poszczególnych gatunków tekstów (w tym gatunków literackich) i wiążących się z nimi modyfikacji systemu gramatycznego i leksykalnego języka.

Kodyfikację normy językowej w całości winny zawierać gramatyki (w zakresie systemu gramatycznego) i słowniki (w zakresie słownictwa, frazeologii i łączliwości leksemów). Aby pełnić taką rolę, wydawnictwa te powinny być wyposażone w odpowiedni system kwalifikatorów, różnicujący m.in. normy poszczególnych odmian. W praktyce opisy, o których mowa, są niedoskonałe zarówno pod względem samego systemu kwalifikatorów i konsekwencji jego stosowania, jak też (zwłaszcza w słownikach) opisu znaczeń i łączliwości poszczególnych jednostek języka.

W sposób wybiórczy kodyiikują normę językową słowniki ortoepiczne i poradniki językowe. Obejmują one część zjawisk, w zakresie których norma jest chwiejna, które budzą wątpliwości użytkowników.

Norma skodyfikowana me jest wiernym odbiciem normy użytkowej. Czasem jest z nią sprzeczna, czasem powstaje tam. gdzie norma użytkowa (jeszcze) się nie ukształtowała lub gdzie została zachwiana. Wiąże się to z odmiennością sposobu kształtowania się obu norm. Norma użytkowa kształtuje się g)ównie w sposób spontaniczny, często pod wpływem określonych odmian regionalnych i/lub socjalnych, w mniejszym stopniu pod wpływem idiolektów wybitnych pisarzy. W epoce nowożytnej zauważalne jest również oddziaływanie na nią normy skodyiikowanej. Norma skodyfikowana kształtuje się pod wpływem różnych świadomie przyjętych kryteriów i wzorców, które czasem wchodzą ze sobą w sprzeczność i które są historycznie zmienne. Kryteria, na które się ona powołuje, dzieli się zazwyczaj na wewnętrzne (wewnątrzjęzykowe) i zewnętrzne (zewnątrzjęzykowe). Kryteria wewnętrzne wiążą się z funkcjonalnością jednostek językowych oraz ich zgodnością z systemem.