WSP J POL52

Wew^crajęzykowe kryteria poprawności: funkcjonalność i zgodne*, i svsieuicm 55

Wewnątrzjęzykowe kryteria poprawności: funkcjonalność i zgodność z systemem

Pojęcie funkcjonalności jest złożone: funkcjonalne są te jednostki języka, które: (a) są potrzebne z uwagi na rozwój wiedzy, techniki ud. (por. nowe słowa, takie jak kontener, orbitować), (b) są operatywne, ekonomiczne (por. np. przegubowiec zamiast autobus przegubowy), (c) są wystarczająco precyzyjne znaczeniowo (por. np. próby różnicowania przymiotników kulturowy i kulturalny) i nie prowadzą do rozbudowy homonimii w języku. Każde z tych kryteriów wymaga stosowania ostrożnego i zróżnicowanego w różnych odmianach języka i różnych sytuacjach jego użycia. Trzeba też pamiętać, że to, co bardziej funkcjonalne dla nadawcy komunikatu językowego może być mniej funkcjonalne dla jego odbiorcy i odwrotnie.

Niesłuszne wydaje się programowa ograniczanie w myśl tego kryterium nowych wyrażeń synonimicznych jako redundantnych. W języku naturalnym redundancja jest potrzebna zarówno w- zakresie słownictwa i frazeologii, jak składni. Toteż nieprzekonujące wydaje się np. zwalczanie form obcych za pomocą argumentu mówiącego o ich redundantności. Wyrazy obce mogą być natomiast elementami utrudniającymi rozumienie i zapamiętanie tekstu, zaciemniającymi jego treść. W tym sensie są one - stosowane w nadmiarze - sprzeczne z kryterium funkcjonalnym. Kryterium to rozumiemy tu szerzej: dotyczy ono nie tylko jednostek języka, ale i budowy tekstu, pokrywa się z wymienioną wyżej zasadą (4) Grice* a („bądź zrozumiał}'!”). Tekst zbudowany funkcjonalnie to tekst o logicznym układzie treści, poprawnie budowanych zdaniach, właściwie stosowanych wykładnikach spójności znaczeniowej, tekst dostosowany w sposobie formułowania do możliwości interpretacyjnych odbiorców, dla których jest przeznaczony.

Kryterium zgodności z systemem ujawnia się przy ocenie innowacji językowych. Często występuje też w formie nieco innej jako kryterium zgodności z tendencjami rozwoju języka. Stanowi obronę języka przed obcymi mu (w danym okresie jego rozwoju) konstrukcjami wyrazowymi i składniowymi. Jest przejawem traktowania języka jako swoistej, historycznie ukształtowanej, dynamicznej struktur}', która w pewnym sensie zobowiązuje, która nie powinna być burzona i zmieniana ani przez ingerencję dyletantów i poszukiwaczy tanich efektów, ani przez inercję i leni-słowe.