WSP J POL54

Kryteria yewnąirzjęzykowe: narodowe, logiczne, Autorytetu i uzusu

57

języka nie powinna przeradzać się w tendencję do izolacji, do tworzenia getta językowego.

Jednocześnie jednak dbałość o rodzimy kształt słownictwa ogólnego ma swoje głębokie uzasadnienie wiążące się z przejrzystością rodzimych struktur słowotwórczych, słabiej ulegających zatarciu, a nawet jeśli są w pewnej mierze zatarte - zachowujących więcej skojarzeń, znaczeń naddanych. Życie języka polega w dużym stopniu na obecności takich znaczeń 1 skojarzeń aktualizujących się w tekstach. Na przykład rodzime nazwy kwiatów bratek, niezapominajka, ostróżka, mieczyk są o wiele bogatsze skojarzeniowo niż obce gladiolusy, gerbery czy teżfloksy.

Język zawierający dużo elementów rodzimych jest bardziej konkretny, obrazowy, bardziej podatny na różnego rodzaju gry językowe, niesie też w sobie wartość istotną dla większości użytkowników: klimat bliskości i pewnego związanego z nią ciepła. Jednocześnie rodzime słowa 1 irazeologi-zmy zachowują szczególnie dużo z historii materialnej i duchowej narodu, z jemu właściwej interpretacji świata. I tak np. ewolucja znaczeniowa wyrazu oszczerstwo, wiodąca od ‘szydzenia’ ku ‘szkalowaniu’, a wyrazu szczery -od ‘szerokiego, otwartego w sensie fizycznym' do 'otwartego w sensie przenośnym’, a tym samym 'niezakłamanego, autentycznego, mówiącego prawdę , wskazuje na pewne kierunki polskiego myślenia etycznego. Frazeolo-gizm gonić w piytke ujawnia wpływ środowiska myśliwych na polski język ogólny (w odniesieniu do psa myśliwskiego zwrot ten znaczył ‘iść po śladach w odwrotną stronę niż należy’), a frazeologizm wyjść jak Zabłocki na mydle utrwala w języku konkretne wydarzenie i konkretne nazwisko człowieka żyjącego w XVIII wieku.

Jak w wielu innych, tak i w tym zakresie ważny jest jednak umiar: trzeba doceniać również obecność obcych struktur wyrazowych, zwłaszcza międzynarodowej frazeologii wiążącej dany naród z całą kulturą europejską, trzeba doceniać zapożyczenia z różnych, nieraz bardzo odległych języków, które poświadczają historyczne związki różnych kultur i narodów.

Zupełnie inne względy leżą u podstaw formułowania kryterium logiczności struktur językowych. Jest to rozumowanie bliskie temu, które uzasadnia kryterium zgodności elementów' języka z systemem językowym, tyle że w wypadku zasady logiczności broni się nie określonej struktury języka, ale określonej struktury myśli przejawiającej się w' wyrażeniach języka. Jest to kryterium szczególnie istotne dla oceny budowy tekstów'. Przy ocenianiu budowy wyrazów i związków frazeologicznych, w których w historycznym rozwoju języka utrwalają się często pewne nielogiczności, trzeba zachować powściągliwość. Przykładem utrwalonych nielogiczności może być niesymetryczna pod względem kategorii strony para słów: widomy ‘który może być widziany’ i niewidomy 'nie widzący’ czy też