WSP J POLM93

TERYTORIALNE ODMIANY POLSZCZYZNY

KWIRYNA HANDKE

Główne dialekty i ich cechy systemowe. - Leksykalne kryteria podziałów. - Gwary przejściowe i mieszane. - Społeczna pozycja gwar dzisiaj. - Kulturowa wartość gwar ludowych. - Słownictwo zwierciadłem kultury. - Nowe funkcje gwary. - Odmiany regionalne języka polskiego. - Bibliografia

Do terytorialnych odmian języka należą dialekty i gwary ludowe oraz odmiany regionalne pojmowane szerzej, w tym gwary miejskie.

Główne dialekty i ich cechy systemowe

Istniejące dziś zróżnicowanie dialektalne języka polskiego kształtowało się w ciągu dziejów. Zręby podziału terytorialnego naszego języka na pięć głównych polskich dialektów: kaszubski, mazowiecki, wielkopolski, małopolski i śląski (patrz mapa 1). sięgają prehistorycznych różnic między plemionami Pomorzan, Mazowszan, Polan, Wiślan i Ślężan, zjednoczonych w X w. w państwie Piastów. Dziejowy' rozwój polskiego języka narodowego, w tym jego dialektów, charakteryzowały jednak wielorakie i skomplikowane zmiany wewnętrznojęzykowe oraz zewnętrznojęzykowe. Można za Karolem Dejną ująć historię dialektów polskich jako ciąg innowacji w systemie językowym, których powstanie i rozprzestrzenianie się „warunkowane było rodowo-plemienną, kulturową, fizjograficzną czy polityczno-administracyjną odrębnością poszczególnych ugrupowań ludnościowych” (Dejna, 198 lj s. 18).

Układ pięciu głównych centrów dialektalnych zachowuje dużą trwałość historyczną, podtrzymywaną w znacznej mierze przez czynniki pozajęzy-kowe, głównie polityczno-administracyjne. Te same czynniki powodowały