uniwersytet i społeczeństwo049

Rozdział V

Edukacja uniwersytecka i stratyfikacja społeczna

Pisząc o społecznych funkcjach uniwersytetów, trudno nie podjąć problemu wpływu edukacji akademickiej (i dyplomu) na przyszłą biografię jednostki oraz — szerzej — roli uniwersytetów w procesach społecznej stratyfikacji¹. Już w punkcie wyjścia powstaje konieczność postawienia pytania, które sytuuje rozważania zawarte w tym rozdziale w kontekście kwestii równość/nierówność. W perspektywie diagnostycznej pytanie to brzmi: czy współczesna edukacja akademicka służy znoszeniu czy pogłębianiu różnic społecznych, tworzeniu elit czy celom egalitarnym? W perspektywie moralnej pytanie to (w relacji do treści uprzednio zadanych pytań) można ująć następująco: jaka powinna być rola tej edukacji? W poniższych rozważaniach podejmę szereg prób egzemplifikacji tytułowego problemu tego rozdziału.

1. Merytokratyczna koncepcja uniwersytetu

Merytokratyczna interpretacja społecznych funkcji uniwersytetu (zwłaszcza w kontekście kształtowania struktury społecznej) stanowi, niezależnie od jej krytyki, nie tylko integralną część współczesnej teorii edukacyjnej, lecz także -jak się wydaje - część publicznego dyskursu. Społeczeństwo postrzega edukację (i walkę o zdobycie dyplomu) oczyma merytokratów, choć nie zdaje sobie z tego sprawy. Warto więc przeanalizować tę koncepcję szczegółowo, przy całej świadomości jej ograniczeń, daje bowiem ona — jak jestem o tym przekonany — istotny wgląd w relacje między systemem edukacji wyższej a procesami stratyfi-kacyjnymi.

1

Rozdział ten stanowi także odpowiedź na zaproszenie do dyskusji na temat stratyfikacyj-nej i selekcyjnej roli edukacji, do której zaprosił Z. Kwieciński w swojej książce: Nieuniknione? Funkcje alfabetyzacji w dorosłości, Tomń - Olsztyn 2002, s. 116.