Untitled 4 2

Wstęp

Jednym z istotnych zadań oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego wobec dzieci w wieku przedszkolnym jest przygotowanie ich do opanowania umiejętności czytania i pisania. Umiejętności te staną się z czasem narzędziami poszerzania oraz pogłębiania wiedzy o sobie i otaczającym święcie oraz jej porządkowania. Staną się także podstawy własnych prób krytycznej oceny wiedzy, jak również jednym ze sposobów spędzania wolnego czasu. Istota procesów czy tania i pisania wiąże się z przetwarzaniem sekwencyjnym i symultanicznym informacji, tj. z kolejnym kodowaniem następujących po sobie elementów w porządku czasowym (np. głosek w słowie, słów w zdaniu, zdań w dłuższej wypowiedzi), a następnie, z równoczesnym ujmowaniem ich jako całości wyższego rzędu (całego słowa jako pośredniczącego w przywoływaniu treści pozajęzykowej wyrazu; całego zdania —jako pośredniczącego w uświadomieniu sobie jego sensu; zestawu zdań, tworzących urywek tekstu, a także całego tekstu — jako pośredniczących w' uświadomieniu sobie myśli zawartych w' urywku lub tekście oraz myśli przewodniej (Maurer, 1995). Opanowanie umiejętności czytania i pisania stanowi kolejny etap rozwoju języka, oparty w' językach alfabetycznych na tworzeniu się trwałych skojarzeń między głoskami i odpowiadającymi im literami.

Alfabet jest zdumiewającym wynalazkiem, prawdopodobnie największym w świecie. Ten system zapisu znaków, reprezentujących fonemy danego języka, umożliwia osobom, które nauczyły się płynnie mówić, stosunkowo szybkie opanowanie umiejętności czytania i pisania. Odbywa się to za pośrednictwem przekładania napisanych wyrazów na odpowiadające im słowu, z którymi jest skojarzona treść pozajęzykowa, czyli doświadczenia zmysłowe i emocjonalne, związane z określonymi przedmiotami i sytuacjami. Posługiwanie się alfabetem różni się jednak od posługiwania się językiem mówionym co najmniej w zakresie świadomości fonemów w słowach. Ekspresja werbalna i rozumienie języka mówionego dokonują się niemal automatycznie, ze stosunkowo niewielką świadomą koncentracją uwagi na jego dźwiękach, które są reprezentow ane przez poszczególne litery. Natomiast dzieci przygotow ujące się do rozpoczęcia systematycznej nauki czytania i pisania muszą odkryć lub się dowiedzieć, że język mówiony składa się z wiciu elementów, jakimi są artykułowane dźwięki, z których składają się sylaby tworzące słowa, a także zdania złożone ze swoistych układów słów oraz teksty złożone ze zdań mówionych i pisanych.

Sylaby i głoski, czyli te elementy słów, które — same nie mając żadnego znaczenia decydują o znaczeniu słów, są bardzo istotne w nabywaniu skojarzeń głoska litera i opanowaniu techniki czytania. Na tych właśnie elementach musimy skoncentrować uwagę dzieci w okresie nabywania umiejętności dekodowania, pozostawiając jak gdyby w tle, a więc na dalszym planie, treść wypowiedzi i formy języka związane z rozumieniem czytanych tekstów. Aby więc dziecko mogło zrozumieć znaczenie alfabetu, musi „złamać” jego kod, czyli osiągnąć świadomość fonologiczną. Uzmysłowienie sobie roli dźwięków języka mówionego nie jest jednak tak samo łatwe dla wszystkich dzieci. Występują w tym zakresie znaczne różnice indywidualne, które stanowią główny czynnik determinujący łatwość i szybkość nabywania umiejętności czytania i pisania. Dla prawidłowego przebiegu tego procesu korzystniejsze jest jednak, jeśli — przygotowując dzieci do nauki czytania i pisania — ukazujemy znaczenie tych umiejętności w spędzaniu wolnego czasu niż wtedy, gdy kła-

7