rymy0001

Wstęp

Jednym z istotnych zadań oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego wobec dzieci w wieku przedszkolnym i w młodszym wieku szkolnym jest przygotowanie ich do opanowania umiejętności czytania i pisania, które staną się w wyższych klasach narzędziami poszerzania oraz pogłębiania wiedzy o sobie i otaczającym świecie, porządkowania jej oraz własnych prób jej krytycznej oceny, jak również jednym ze sposobów spędzania czasu wolnego. Istota procesów czytania i pisania związana jest z przetwarzaniem sekwencyjnym i symultanicznym informacji, tj. z kolejnym kodowaniem następujących po sobie elementów (np. głosek w słowie, słów w zdaniu, zdań w dłuższej wypowiedzi), a następnie równoczesnym ujmowaniem ich jako całości wyższego rzędu (całego słowa — jako pośredniczącego w przywoływaniu treści po-zajęzykowej wyrazu, całego zdania — jako pośredniczącego w uświadomieniu sobie jego sensu, zestawu zdań, tworzących urywek tekstu lub cały tekst — jak i pośredniczącego w uświadomieniu sobie zawartych w nim myśli oraz myśli przewodniej (Maurer 1995).

Opanowanie umiejętności czytania i pisania stanowi kolejny etap rozwoju języka, oparty w językach alfabetycznych na tworzeniu się trwałych skojarzeń miedzy głoskami i odpowiadającymi im literami. Alfabet jest zdumiewającym wynalazkiem, prawdopodobnie największym w świecie. Ten system zapisu znaków reprezentujących fonemy danego języka umożliwia osobom, które nauczyły się płynnie mówić, stosunkowo szybkie opanowanie umiejętności czytania i pisania. Odbywa się to za pośrednictwem przekładania napisanych wyrazów na odpowiadające im słowa, z którymi skojarzona jest treść pozajęzy-kowa, czyli doświadczenia zmysłowe i emocjonalne, związane z określonymi przedmiotami i sytuacjami. Podczas pisania myśli autora wypowiedzi są natomiast zapisywane w formie zdań i tekstów złożonych z wyrazów. Posługiwanie się alfabetem różni się jednak od posługiwania się językiem mówionym, co-najmniej w zakresie świadomości fonemów w słowach. Ekspresja werbalna i rozumienie języka mówionego dokonują się niemal automatycznie, ze stosunkowo niewielką świadomą koncentracją uwagi na jego dźwiękach, które są reprezentowane przez poszczególne litery. Natomiast dzieci, przygotowujące się do rozpoczęcia systematycznej nauki czytania i pisania, muszą odkryć lub dowiedzieć się, że język mówiony jest potokiem artykułowanych dźwięków, w którym można wyodrębnić nie tylko słowa i zdania, lecz także sylaby i głoski, czyli te jego elementy, które — same nie mając żadnego znaczenia — decydują o znaczeniu słów i zdań. Aby więc dziecko mogło zrozumieć znaczenie alfabetu, musi „złamać” jego kod, czyli osiągnąć świadomość fonolo-giczną. Uzmysłowienie sobie roli dźwięków języka mówionego nie jest jednak równie łatwe dla wszystkich dzieci. Występują w tym zakresie znaczne różnice indywidualne, które stanowią główny czynnik determinujący łatwość i szybkość nabywania umiejętności czytania i pisania. Dla prawidłowego przebiegu tego procesu korzystniejsze jest, jeśli, przygotowując dzieci do nauki czytania i pisania, ukazujemy znaczenie tych umiejętności w spędzaniu czasu wolnego, niż wtedy, gdy kładziemy nacisk na umiejętności szczegółowe, które dziecko musi opanować (sonnen — schein in in. 1996).

Część teoretyczna tego opracowania ma na celu przybliżenie nauczycielom, pedagogom

• • • 5 • • •