ćwiczenia 4

I    cii u

u

może niech spróbuje nawiązać rozmowę z tym drugim. Dziecko może udfmnatyzować albo po prostu zrelacjonować działania i odczucia każdej z postaci. Pamiętaj, żeby zapytać o otoczenie, w którym akcja się rozgrywa - czy to jest pustynia, góry, morze, wyspa, ulica miasta, przestrzeń kosmiczną, itd. Dzieci często przedstawiają na tym samym rysunku zarówno problem, jak i jego rozwiązanie. Czasami to ostatnie jest gdzieś ukryte, albo bardzo malutkie - jak żółta plamka, którą pewien chłopiec umieścił w pęknięciu skały. Zapytany o nią, wyjaśnił: „To musi być mały promyk nadziei.”.

RYSUNKI Z PRZESZŁOŚCI, TERAŹNIEJSZOŚCI I PRZYSZŁOŚCI

Traumatyczne wspomnienie często powoduje, że dziecko jest zablokowane w przeszłości. To ćwiczenie ma za zadanie obudzić poczucie ruchu. Pomoże też określić, jak dziecko widzi przyszłość.

Niech dzieci złożą duży arkusz papieru na trzy części (zagięcia równolegle) i napiszą u dołu jednej z nich „Przeszłość”, drugiej „Teraźniejszość”, trzeciej „Przyszłość”. Poproś, żeby narysowały trzy obrazki - jak ich życie wyglądało w przeszłości, jak wygląda teraz i jak je sobie wyobrażają w przyszłości. Jeżeli rysunek przyszłości jest smutny, ponury, przypomina ten z przeszłości, popracuj z dzieckiem nad odczuciami „tu i teraz”, przedstawionymi na środkowym obrazku. Zapytaj, co czuje patrząc na niego. Pomóż mu się skoncentrować na tycli doznaniach i zaobserwować zmiany w nich zachodzące. Jeśli są to nieprzyjemne emocje, prześledźcie je razem, aż się wypełnią i wygasną. Kiedy doznania są przyjemne, czy chociaż zadowalające, poproś, żeby dziecko sprawdziło, czy może jego wyobrażenie „Przyszłości” się zmieniło. Jeżeli zaszła pozytywna zmiana, niech narysuje nową „Przyszłość”, na osobnej kartce. Teraz, patrząc na swoje nowe dzieło, niech prześledzi wszelkie pojawiające się odczucia i emocje. Wystrzegaj się popychania dziecka na siłę w kierunku lepszego samopoczucia i pozwól, żeby proces nastąpił w sposób naturalny, kiedy będzie gotowe.

RYSOWANIE BEZPIECZNEGO MIEJSCA

Przybory do rysowania powinny być przygotowane zawczasu. Powiedz dzieciom, żeby zamknęły oczy i posłuchały - zabierasz je w podróż w fantazję. Potem będą mogły otworzyć oczy i narysować to, co widziały w fantazji. Nie spiesz się; daj dzieciom czas na zrelaksowanie się. Nakieruj ich uwagę na rytm oddychania. Niech też spróbują zlokalizować w swoich ciałach wszelkie miejsca, gdzie pojawia się jakieś napięcie, czy sztywność. Zapytaj, co się dzieje, kiedy po prostu zauważają te miejsca, nie robiąc nic, żeby to zmienić. Poproś, żeby wzięły głęboki wdech, a potem powoli wypuściły powietrze, wydając dźwięk „Aaaaahhhhh”. Teraz możesz już zacząć opowiadanie. Miejsce akcji ma być naturalne, na przykład ścieżka w lesie. Podawaj jak najwięcej szczegółów, które mogą być odbierane zmysłami; niech dzieci obserwują swoje doznania. Na przykład: jeżeli idą przez las, mogą zobaczyć wiewiórkę, która biega po gałęziach, promienie słoneczne migoczące między liśćmi; poczuć zapachy kwiatów, sosnowych igieł; mogą poczuć, jak skaczą z kamienia na kamień, wspmająsię na pagórek, albo z niego zbiegają. Kiedy podróż zbliża się ku końcowi, w oddali widać górę, którą dzieci mają ochotę zbadać; ale jest ona bardzo daleko. Ponieważ jednak jest to podróż fantastyczna i wszystko, czego im potrzeba, to wyobraźnia - mogą im nagle wyrosnąć skrzydła. Swobodnie lecą teraz na tę odległą górę. Po wylądowaniu na szczycie czują, że są w absolutnie bezpiecznym miejscu, z którego nikt nie może ich zabrać. Może im ono przypominać jakieś inne, bezpieczne mie jsce, które znają albo też, może

Sf/jJsrCA^\ ^6cQ_

być całkowicie wymyślone. Najważniejsze, żeby wyglądało tak, jak każcie z dzieci je widzi. Cały czas używąjąe wyobraźni sprawiają, że staje się tak miłe i wygodne, jak tylko się da. Mogą tam mieć pluszowe przytulani albo żywe zwierzątka; ciepłe, puszyste koce, fotele z. worków fasoli, itd. Każde dziecko może być w tym bezpiecznym miejscu samo, albo mieć ze sobt| kogoś bliskiego. Zdjęcia i plakaty na ścianach; rośliny doniczkowe - wszystko to może być. Niech uiząd/ą swoje bezpieczno mie jsce, potem przejdą się po nim. (Nacisk jest na to, że jest to ich be spiec-na miejsce i nikt im po nic może odebrać.) Kiedy już miały dość czasu na przyjrzenie się swojemu mu |..c u. niech sobie usiądą lam, gdzie im będzie najwygodniej. Poproś, żeby zauważyły, jakie doznania się teraz, pojawiają; skąd wiedzą że są bezpieczne. Gdzie dokładnie, w swoim ciele, ez.ują le doznania? K icdy już odnajdą to wewnętrzne bezpieczeństwo, mogą otworzyć oczy i narysować wszystko, co widziały w wyobraźni. Mogą zatytułować rysunek „Moje bezpieczne miejsce”, albo „Moje własne miejsce”, czy inaczej -jak chcą. Powiedz im, że mogą ufać temu, co widziały i czuły, że mogą zawsze przywołać ten obraz i te doznania, kiedy zapragną. Naturalnie, te dzieci, które mają trudności ze znalezieniem bezpiecznego miejsca, nawet w wyobraźni, będą potrzebowały dodatkowej pomocy. Można je połączyć w pary z innym dzieckiem i pod kierunkiem dorosłego mogą spróbować znaleźć choćby niewielkie takie miejsce, gdzie się czują bezpiecznie. Personel szkoły musi stwierdzić, czy brak poczucia bezpieczeństwa u każdego konkretnego dziecka wynika z traumatycznego przeżycia w przeszłości, czy z obecnej sytuacji, w jakiej żyje. Trzeba wtedy podjąć odpowiednie działania: pracę z rodziną, rozszerzoną rodziną, pracownikami socjalnymi, czy sądem, jeśli zajdzie taka konieczność. Bezpieczeństwo musi zostać dziecku przywrócone.

Gry, zabawy i inne formy aktywności fizycznej, które sprzyjają rozwijaniu się zdrowych reakcji obronnych, określaniu osobistych granic i poczucia wspólnoty

Ponieważ Itauma opanowuje układ nerwowy, dzieci, które jej doznały, mają często trudności z przejściem z jednego poziomu nerwowego pobudzenia do innego. Czasem są nad-aktywne, z niewielką możliwością kontroli impulsów, impulsów czasem ospale i przygnębione. Mając na uwadze koncepcję naprzemiennej aktywacji i dezaktywacji, można zaadaptować wiele znanych gier i zabaw, jak „Zdobywanie Hagi", czy skakanie przez linę. Potrzeba jedynie prostego sprzętu. Można w ten sposób sprowokować podniesienie poziomu pobudzenia (podniecenia), a przez to -reakcje walki/ucieczki. Ćwiczenia powinny być tak ułożone, że okresy pobudzenia są przedzielone, okresami spokoju, odpowiednim czasem na wyregulowanie doznań. Dzieci mogą wtedy siedzieć spokojnie w kręgu i obserwować swoje wewnętrzne doznania. Zadajemy im pytania, a one odpowiadają podniesieniem ręki: „Kto się teraz czuje silny?”; „Kto slaby?”; „Kto ma w sobie dużo energii?"; „Kto jest zmęczony?”; „Komu jest ciepło?”; „Komu zimno?”; „Kto się dobrze czuje?"; „Kto źle?”. W Irakeie obydwu laz (pobudzenia i uspokojenia) nadwyżka energii jest automatycznie ‘spalana’. „Goniąc”, „uciekając”, „budując granice”, „biegnąc do bezpiecznego miejsca”, „czując silę w rękach, nogach i brzuchu” - dzieci tworzą w swoich mózgach nowe połączenia nerwowe, które wzmagają zdolność samo-regulacji, wewnętrzną i zewnętrzną prężność. Nowe sieci neuronów, które najskuteczniej wpływają na leczenie skutków traumy, tworzą się poprzez doświadczenia sensoryczne, a nie poprzez werbalne modelowanie,

8