00002

48

gactwje. z taką siłą. J» nic tylko rozbudzały filozoficzne zainteresowania. locz w równym stopniu onieśmielały, przygniatały tę umysfowość. Potrzebny był ogromny wysiłek, aby nie tylko uczestniczyć w procesie uczenia się filozofii, ale i swobodnie ją tworzyć.

7 lcfy> powodu, w historii rosyjskiej filozofii, /.wiązek uka/nrryr.h elementów twórczości filoznficznei okazał się inny mz w Europie Zachodniej. 7. jednej struny rosyjska myśl zawsze (i na zawsze) /miała związana ze swoim religijnym matecznikiem, ze swoim religijnym podglebiem Tutaj tkwi główna przyczyna specyfiki nra/. przyczyna różnych powikłań w rozwoju tej fiło/nfii. 7. drugiej strony poczucie wolności zawsze było drogie rosyjskiej mentalności; prawie zawsze państwo a nie Cerkiew było inspiratorem ograniczającej wolność cenzury Jeśli zaś takie tendencje pojawiały się również w Cerkwi i dzięki naciskowi państwa uzyskiwały niebanalna siłę, to pomimo wszystko wewnątrz, cerkiewnej \wi*Jn mości duch wolności nigdy nic wygasał. Oba zaczyny konieczne dla Iwćrcnuci filozoficznej religijny światopogląd i swoboda myśli - były obecne w Rosji, kiedy :a. przecierpiawszy tatarskie jarzmo, a późnie) (w pnezątkneh XVI! w ) tak zwaną 'smiilę, zaczęła wychodzić na drogę ksztahowinia włauicj kulimy. Tr/ed zaś czynnik - wyslejsowame na Znchodn* bogatego i twórczego życia filozoficznego - miał zarówno pozytywne jak i negatywne /nac/cnle Z jednej strony. Ros-jan c, włącza iąc się do kręgu filozoficznej kultury Zachodu, jak gdyby skracali własną drogę wchodzenia na wyżyny myślenia filozoficznego i szybko przyswa jaJi tobie skomplikowaną pmhlemnrykę ówczesnej epoki W tym sensie godne uwagi jest to. z jaką łatwością wspinali się tu szczyty nauki na przykład rosyjscy uczeni (l/imonrwow w połowie XVIII w., ł obocnewski w latach trzydziestych XIX w„ a także wielu innych). Jednak, co się tyczy filnrofii, nasza własna twórczość pozostawała wciąż marginalną, właśnie w rezultacie tego. co odnaleźli Rosjanie na 7*chod/ie. f ale pokolenia stawały się wręcz zakładnikami /ac bodu w namiętnej chęci podążania tropem zastanych badań i dzid Rosja zawsze odpowiadała żywym odzewem na to. co działo się na Tnrbodzie Jednakże ssłn jej własnego geniuszu po raz pierwszy objawiła się w sfet/c literatury l'o niespełna kilki idaesioctołetnmi naśladowaniu Zachodu, w epoce Dziertawina i potem Żukowskiego. pojawia się talent Puszkina. Dzięki niemu rosyjska twórczość stanęła na własnych nogach - nic unikając Zachodu, a nawet uczestnicząc w jego życiu, locz już. z. własnym głosem, natchnionym rosyjskim duchem, jego głębią i .tego żywiołem. Ta literaturą podążyły inne formy sztuki (teatr, malarstwa, później muzyka). Wknitce także i filozofia znalazła w Rosji swoją drogę - bez krzywienia sic na Zachód, a utccz uczestnicząc skrupulatnie i grnntownie w tego życiu, lecz źvwotnosć czerpiąc z własnych, rosyjskich problemów i * rosyjskiego natchnienia. Wick XTX uskrzydlił filozoficzne talenty Rosjan W ten sposób dokonała sic emancypacja rosyjskiej myśli filozoficznej

W tym miejscy wyjaśnić należy nieporozumienie, które nie mz spotkać można wśród współczesnych hisinryknw filozofii i które może mieć wickc niekorzystny

wpływ na badania filozofii w Rosji. Chodzi tutaj o pogląd, //"'In e /. którym obligatoryjna. podstawową częścią fitomlii powinna być nauka o poznaniu (p«» wszechnic określana jako tooria poznania) Przekonanie to szczególnie utrwaliło się w filozofii od cz»ów Kanta, tak że nie raz wypowiadana Kia myśt, że tani gd/ic nie ma teorii poznania, tam me ma filoBoffi. Oczywiście tuki dzisiaj nk zamierza negować ptemaoplamiwtgn znaczenia dla filozofii tron i mrznama - cała nowożytna filozofia Zachodu rozwija sic pod je| trtandatem. Icdnikze w za-den sposób nic należy oddawać teorii poznania rozstrzygającej roli w decydowania o tym. co przynależy do filozofii, a co nic. Wystarczy wapnmaiei tutaj dwóch geniuszy stojących u progu filozofii nowożytnej G. Brono i J. Bcchmc-go żeby przyznać. że nic jodyną obecnością teorii poznania uprawomocnia sic filozoficzny charakter myślenia Czasem w miejsce teorii poznania jako niezbędna i obowiązkowa część filozofii wstawiona zostaje metafizyka równic! i jej nie wolno nailnwać takiego rozstrzygaj ąccgc znaczenia. Filozofia posiada me je den, lec/, wielu korzeni, i cała jq specyfika 'ym właśnie jest warunkowana. Kihi-zofia jest wszędzie tam. gdzie mamy dn cz.yii-.ina z racjonalnym poszukiwaniem jedności duchowego ż.ycia. Różne formy doświadczania (nic tylko zmysłowego, pnycl licznego, socjalnego, lecz również po/aziuysłowcgo - moralnego, estetycznego i religijnego) podsuwają naszej rofldojt problemy i oczekują ich rozwiązania na ilnnl/K racjonalnej. Rozwiązania le mogą być oczywiście wstępnie zstvm> wanc jako inttnryjne. przrczucu. hxv. filozofia jest tam i tyl’«n lam, gdzie tropem intuicji id/w rozum Filozofia nic może hyc profutyaincm - byłoby to nadużycie terminu Proroctwa mogą mieć wielkie znaczenie dla ku)tui> : l.>/nficzncj. mogą przewidywać nadejście nowe epoki Mki/ufia jednak o** wieszczy, nie jest wizjonerstwem rozumnie przekonuje nie tylko słuchaczy uh stolników, lecz premie wszystkim dla samej siebie pwzukujr turmy rozumność pomrukuje niekwestionowanych argumentów, tj. takich, które w planie laiyiiM. okazują się jako wiarygodne. Doświadczenie wnn r. siebie, nrzy całej jego różnorodności oraz jego cksplikacji, nie iwnt/y jeszcze filozofii Stawia jedynie ;• z.cd filozofującą świadomością problemy - od niego ilo/nfic/na twórczość jedynie %ią zaczyna. Oczywiście sama ta twórczość ukazuje się 'syć problemem Jla siebie aamri w ten sposób. z logi rzną nieodwracalnością. rodzi się irdnikr/istuc krytyczna analiza poznania, jego środków i motHwnścr

Niezmiernie ważne jest zwrócenie uwagi na to. 2c rwiSrc?/--. tiiM/uficzna zawsze dąży do zbudowania system. To wlaśne est ńw pian Logosu — wszystko cu wychodzi z. głębin ducha. co. nie pytając o pozwolenie, pojawia vę w mm, musi się zjtakżć w systemie, otrzymać należne mu miejsce- W tym psychologicznym kontekście twórczość filozoficzna jest momstyc/m - oczywiśrw me w tym rzecz, czy system będzie budowany w opaicij o jedną czy owite wyjściowych przesłanek, lecz w tym, aby filozofia nadała systemowy dianiexr całej treści du chowcgo życia ! chociaż iwńrc/uść filozoficzna n«e zawsze usiąga pułap syste UHWOĆci, tn zawsze do niego dąży.