003

34 Rozdział pierwszy

tywacji do wchodzenia na wymagający rynek pracy, na którym potrzebne są odpowiednie kwalifikacje, dobra organizacja własnego życia i efektywne zarządzanie czasem. Kultura niepełnosprawności przenika środowiska pracodawców oraz lekarzy, orzekających o zdolności/niezdolności do pracy.

Społeczne podejścia i poglądy na temat niepełnosprawności wyrosłe w opozycji do podejścia medycznego (patrz zestawienie), spotykają się obecnie z pewną krytyką.

Zestawienie 1

Cechy modelowych podejść do niepełnosprawności

Podejście medyczne	Podejście społeczne
Opresyjne	Emancypacyjne
Niepełnosprawność jako niewydolność fizyczna i/lub psychiczna i intelektualna ogranicza funkcjonowanie człowieka	Niepełnosprawność wynika z oceny funkcjonowania otoczenia (istniejących warunkóww), czy osoby z ograniczeniami zdrowia mogą uczestniczyć w życiu społeczeństwa
Lekarze są szkoleni w rozpoznawaniu niewydolności organizmu człowieka, leczeniu i rehabilitowaniu. Osoby z niepełnosprawnością są dla nich pacjentami z ograniczeniami funkcjonowania o raczej stałym charakterze	Osoba niepełnosprawna jest traktowana podmiotowo i na równi z osobą sprawną
Odczucia osób niepełnosprawnych w świecie medycznym są brane pod uwagę tylko w ograniczonym stopniu lub całkowicie pomijane	Głos osób z niepełnosprawnością jest brany pod uwagę i respektowany w rozwiązaniach dotyczących funkcjonowania życia społecznego. Akceptuje się, że osoby z niepełnosprawnością mają prawo do samodzielnego zarządzania swoim życiem
Osoby z niepełnosprawnością, przyjmując medyczną wizję normalności, muszą do niej dążyć (leczyć się rehabilitować) lub odpowiednio dostosować	To społeczeństwo jest odpowiedzialne za dostosowanie osób z niepełnosprawnością do uczestnictwa w życiu społecznym np. stworzenie systemów transferów, likwidację barier architektonicznych, dostosowany transport itp.

Źródło: opracowanie własne.

Krytyka modelu społecznego (Shakespeare, Watson 2002) wynika ze zbyt daleko idącego poglądu na temat możliwości prowadzenia przez osoby niepełnosprawne samodzielnego życia. Nastąpił pewien powrót do koncepcji medycznych, ale bardziej w duchu profilaktyki, prewencji i rehabilitacji niż naznaczania osób z uszczerbkiem na zdrowiu. Także lekarze podjęli badania i działania medyczne w celu wskazywania możliwego zakresu aktywizacji osób z niepełnosprawnością, ale do bardziej dostosowanych warunków zewnętrznych. W ten sposób nastąpiła integracja obu podejść, w której wypracowane wspólne ich komponenty weszły już do kanonu polityki zdrowotnej i społecznej wobec osób z niepełnosprawnością. Podstawowe z nich są następujące:

•    Bez względu na charakter opisu niepełnosprawności jego podstawą jest w praktyce ocena medyczna, która bywa weryfikowana ocenami osób niepełnosprawnych.

•    W medycznej ocenie brana jest pod uwagę nie tylko diagnoza na temat stanu zdrowia i wydolności organizmu człowieka, lecz także bezpośrednie konsekwencje dla funkcji życiowych badanej osoby zarówno w odniesieniu do czynności fizjologicznych, jak i organizacji życia (utrzymywanie czystości, komunikowanie się, załatwianie spraw domowych...).

•    Ocena społeczna wzmacniana jest interdyscyplinarnymi badaniami socjo-medycznymi, uzasadniającymi właściwość i sposób zastosowania kryteriów po-zamedycznych.

•    Badane są warunki otoczenia społecznego zarówno o charakterze infrastrukturalnym, instytucjonalnym, jak i kulturowym, utrudniające samodzielne i aktywne funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej.

•    Oceniane są możliwości podejmowania pracy zarobkowej (employability) zarówno z punktu widzenia osoby z niepełnosprawnością, jak i warunków otoczenia.

Mimo wielu nowych i wybitnych prac na temat niepełnosprawności, jakie powstały w ciągu ostatnich około trzydziestu lat, nie ma wśród nich takiej, która w sposób całościowy wyjaśniałaby i opisywała zjawisko niepełnosprawności, co wynika zapewne ze skomplikowanej jego natury i dynamicznie zmieniającego się otoczenia społecznego. Z tego powodu każde wielowymiarowe podejście nacechowane jest ostrożnością i obawami, czy aby nie pominięto lub nie zlekceważono jakiegoś aspektu zjawiska o istotnym znaczeniu w jego eksploracji, służąc prowadzeniu adekwatnej polityki zdrowotnej i społecznej wobec osób z niepełnosprawnością.

2. Definiowanie niepełnosprawności

Wobec wielu podejść do postrzegania i opisywania niepełnosprawności trudne jest przeprowadzenie jednoznacznej granicy między niepełnosprawnością a sprawnością. Poprowadzenie takiej granicy jest natomiast potrzebne w każdej polityce ukierunkowanej na jakieś działania wobec osób z niepełnosprawnością. Niezbędna jest bowiem operacyjna definicja niepełnosprawności.

W operacyjnym definiowaniu niepełnosprawności zwraca się często uwagę na taki opis zjawiska, w którym wyróżnia się trzy jego etapy.

Pierwszy etap opisu powstaje na podstawie kryterium biołogiczno-me-dycznego. Opis biologiczno-medyczny wykonywany przez lekarzy jest często wyraźnie wyodrębniany, a w medycynie stosowane jest doń pojęcie upośledzenia lub niewydolności (w języku angielskim impairmenł¹). Następuje tu rozpoznanie

1

Impairment może być tłumaczone na język polski jako niewydolność lub upośledzenie organizmu. W polskim tłumaczeniu klasyfikacji ICF zaproponowano kategorię „upośledzenie”, która nie jest znaczeniowo neutralna. Wydaje się, że właściwym odpowiednikiem byłaby w tym przypadku kategoria niewydolności.