07042011684

36 KATARZYNA KŁOSIŃSKA

bic pojedynczej to tylko przedmiot wypowiedzi, czy też jej wirtualny odbiorca). Kwantyftkacja genetyczna sprawia, że wyrażona w zdaniu treść staje się prawdziwa dla każdego obiektu, a wynikająca często z zastosowania transpozycji „on zamiast oni" wzniosłość stylu może dać efekt ingracjacyjny.

ONI zamiast ON

Mówienie o jednej osobie przy użyciu liczby mnogiej może wskazywać na to, że osoba ta jest nosicielem cech. które nadawca uważa za uniwersalne. przynależne pewnej klasie ludzi, W codziennej komunikacji językowej nierzadko dokonujemy generalizacji, np. zdenerwowana bałaganlarstwem męża kobieta mówi do przyjaciółki: Ci mężczyźni to bałaganiarze/ Trudno uznać takie uogólnienie za zabieg retoryczny: zdaje się, że mamy tu do czynienia po prostu z operacją myślową.

Specyficzny sposób posługiwania się omawianym typem transpozycji wykształciła (a być może nawet stworzyła) propaganda PRL-u, używając nazwisk przeciwników politycznych w liczbie mnogiej (Kuronie, Michniki). Specyficzny — ponieważ pluralizacjl ulegają tylko nazwiska, a także dlatego, że czyni się to wyłącznie w celu deprecjonowania przedmiotu wypowiedzi, Być może deprecjonujący charakter tego zabiegu nie wynika z zastosowania transpozycji „oni zamiast on”, lecz z lego, że nazwiska przybierają postać rzeczowników niemęskoosobowych. W każdym razie liczba mnoga ma pozbawić przedmiot wypowiedzi Jego jednostkowego charakteru i sprawić, że jawi się on odbiorcy jako jeden z wielu obiektów godnych pogardy.

Współcześnie zabieg taki pojawia się na tyle sporadycznie (por. Te Kwa-śniewskie LMillery zapomniały Już, Jak było |L. Wałęsą]²⁰), że nie można go uznać za charakterystyczny dla Języka polityki.

Ze wsaystkich omówionych typów transpozycji za najbardziej charakterystyczne dla języka polityki i Jednocześnie silnie nacechowane perswazyjnie należy uznać te. które wywołują mechanizm fałszywego poczucia identyfikacji, kreują (lub umacniają) wspólnotę nadawcy i odbiorcy. Są to więc przede wszystkim użycia trzech omówionych rodzajów „my" inkluzywnego oraz uzurpacyjne powoływanie się na zbiorowość przy prezentacji własnych sądów [Polska domaga się... — „on. oni zamiast ja. my"). Teksty polityczne często konstruowane są tak, by wzmocnić poczucie bliskości nadawcy i odbiorcy. Temu celowi służy także „zamiana" zbiorowego nadawcy (np. partii) w nadawcę indywidualnego (np. gdy do wyborców zwraca się rzecznik partii) oraz zbiorowego odbiorcy w odbiorcę Indywidualnego (Drogi wyborco/).

²⁰ Nieprzypadkowe wydaje się tutaj zapożyczenie zabiegu retorycznego właściwego propagandzie PRL-u do deprecjonowania tych, których nadawca (L Wałęsa) uważa za reprezentantów tamtej epoki.

jak również o wiele rzadziej stosowane, bo baidzo osobiste — transpozycje „ty zamiast ja" oraz Ja zamiast ty" Zasady marketingu politycznego (podobnie Jak zasady obowiązujące w reklamie) wymagają, by tekst sprawia) wrażenie, że Jest kierowany do konkretnego odbiorcy, ale jednocześnie był Jak najbardziej uniwersalny — dociera! do Jałt największego grona ludzi. Cel len bywa osiągany przez zwracanie się do odbiorcy w 3. osobie (Podatnikom przypominamy: lo są twoje pieniądze). Takie działania dają złu dzenie istnienia kontaktu dialogowego, podczas gdy w rzeczywistości jest to kontakt oratorski, lub bezpośredniego — gdy naprawdę ma on charakter pośredni.

Inny Istotny element, który się zmienia w zależności od tego, jak Jest stosowana kategoria osoby i liczby — to odpowiedzialność za treść. Bywają takie użycia form osobowych, które sprawiają, ze nadawca zdaje się zwiększać dystans wobec treści, zmniejszyć lub w ogóle unika odpowiedzialności za swoje słowa. Są to przede wszystkim wypowiedzi typu Polska żąda.... Polacy się domagają..., w których pod postacią „sprawozdań o kimś" (tu. o Polakach) przedstawione są sądy, oceny, żądania lip. nadawcy. Teksty takie zdają się obiektywizować treść — co też Jest ważną cechą, osiąganą dzięki stosowaniu transpozycji. Wrażenie obiektywizmu i braku odpowiedzialności za treści bywa także osiągane przy zabiegach typu Czy prawdą Jest, że za aferą FOZZstol właśnie pan? — pozornych pytaniach, będących w rzeczywistości opisami i ocenami czyichś działań. Odwrotna sytuacja — całkowita niemal identyfikacja z treścią — zachodzi wówczas, gdy przedmiot wypowiedzi Jest traktowany Jak nadawca (Jam jest Polska...) lub — częściej — odbiorca (Wiaro ojców, dlaczego giniesz?)

Transpozycje form osobowych mogą także wprowadzać zmiany w układzie relacji hierarchicznych. Nadawca może podnosić swoją rangę (w stosunku do tego, jaka ona jest w rzeczywistości) przez pisanie do przedstawicieli ważnych instytucji listów otwartych i „ąuasl-listów otwartych", których przedmiot jest Jednocześnie Jednym z odbiorców. Przedstawiciele Instytucji z kolei podkreślają swoją wysoką pozycję, mówiąc o sobie w 3. osobie (Prezydent prosi wszystkich...): wypowiedzi takie zdają się poważniejsze, a występujące w nich czasowniki nabierają większej mocy performatywnej.

Wykaz skrótów:

AWSP — Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy

FP    — Front Polski

KPN    — Konfederacja Polski Niepodległej

KPElR — Krajowa Partia Emerytów 1 Rencistów

LPR    —    Liga Polskich Rodzin

MW    —    Młodzież Wszechpolska

N    —    ParUa N

ONC    —-    Odrodzenie Narodowe Centrum