104562

LXXVf INDYWIDUALNOŚĆ. HISTORIA

Gwalberta Pawlikowskiego', która na długo stała się najpoważniejszym źródłem informacji o mistyce Słowackiego. Juliusz Kleiner w monografii Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości (Warszawa 1927). która do chwili obecnej jest najpełniejszym źródłem wiedzy o Słowackim, objaśniał pisma poety z nieco innego punktu widzenia: akcentował szczególnie mocno religijne i moralne aspekty dzieła, mniej interesowała go natomiast jego zawartość intelektualna.

Po ogromnym ożywieniu w pierwszej ćwierci wieku zainteresowanie pismami mistycznymi Słowackiego w ciągu następnych kilkudziesięciu lat wyraźnie przygasało. Właściwie dopiero równolegle z edycją Dziel wszystkich, a także z rozbudzoną od nowa fascynacją literaturą romantyczną, jaką obserwujemy od lar pięćdziesiątych, również mistyka Słowackiego zostaje od nowa odkrywana. Wśród studiów historyków literatury o Słowackim szczególnie wiele dotyczy twórczości z lat ostatnich. Spektakularnym zaś świadectwem żywego jej oddźwięku także wśród młodszego pokolenia badaczy stał się ich bardzo aktywny udział w sesji naukowej „Mistyka Słowackiego", zorganizowanej przez Instytut Badań Literackich w grudniu 1979 r. A potem przyszły również dotyczące głównie twórczości mistycznej Słowackiego książki Marii Cieśli-Korytowskiej, Marty Piwińskiej, Jana Tomkowskiegcr -4—c^raz większe ^ zainteresowanie wzbudza róroblem _wyoj2iaŹni_ jloWackjegp,—4 zainicjowany na nowo prz&rstoaium Wiesława^Juszczaka.

Obok tej linii, rozwijanej przez historyków literatury, jest jednak także inna tradycja historyczna, dzięki której dzieło lat ostatnich Słowackiego jest do dziś żywe. To jego związek z polskimi rucbagLniepodległośdowymi: tt4 rofciil aż do jsakzącego^rpowstaniu warszawskim pokoleniaKrZyszto^ Baczyńskiego Gdyż t«r właśnie typ patriotyzmu; jaki reprezentują późne uftrtfty SłowmrKiego odpflwradft. ugcjątknwn

* J. G. Pawlikowski, op. cit.

dobrze idcoloPi diM^ić^-Ł-zalozgnia ^IracęńcTydL nie liczących się /. realnym rachunkiemsiTwEsoychiwroga. Przypomina się tu oczywiście marsz I Brygady Legionów Piłsudskiego. Słowacki pozwala uwierzyć, że moc ducha ma znaczenie ogromne, a także, co może jeszcze ważniejsze, ukazuje macanie dziejowe ofiarności pozornie bezcelowej, samoistną wartość poświęcenia. W świetle bowiem poglądów poety każda ofiara przybliża cele finalne, czyli — w przełożeniu na język konkretu — także wolność ojczyzny. Zatem każda śmiem, każde poświęcenie żyda w imię Polski ma sens głęboki, a czyn straceńczy jest bardziej cenny niż czyny, wynikające z dyktowanych rozsądkiem decyzji. Patriotyczny młodzieńczy heroizm znalazł wyraz w idei Słowackiego, by ginąć ofiarnie, bez zbędnych pytań, tak .jak kamienie, przez Boga rzucane na szaniec". Miejmy nadzieję, że w wolnej znów Pobce ten ofiarny nurt recepcji poezji Słowackiego ulegnie dezaktualizacji, przejdzie do historii...

VI. WYBÓR TEKSTÓW DO ANTOLOGII I ZASADY WYDANIA

Przy wyborze utworów do antologii starano się przede wszystkim o to, by twórczość mistyczna Słowackiego została zaprezentowana możliwie wszechstronnie. By jak najpełniej ukazać tę próbę zapisu „wiary widzącej" — a także wprowadzenia jej w czyn. Zgodnie z przyjętą we Wstfpk koncepcją znalazły się zatem w antologii teksty o różnej przynależności gatunkowej, dzieła (lub ich fragmenty) klasyfikowane przez historyków literatury jako filozoficzne, poetyckie, dramatyczne, obok listów, dokumentów, luźnych notatek.

Decyzja, które dzieła z lat ostatnich przedrukować, pominąć, jest w tym przypadku szczególnie trudna d