DSCN8929

LXXVI INDYWIDUALNOŚĆ, HI*STORIA

Gwalberta Pawlikowskiego*, która na długo stała się najpoważniejszym źródłem informacji o mistyce Słowackiego. Juliusz Kleiner w monografii Juliusz Słowacki. Dzieje twórczości (Warszawa 1927), która do chwili obecnej jest najpełniejszym źródłem wiedzy o Słowackim, objaśniał pisma poety z nieco innego punktu widzenia: akcentował szczególnie mocno religijne i moralne aspekty dzieła, mniej interesowała go natomiast jego zawartość intelektualna.

Po ogromnym ożywieniu w pierwszej ćwierci wieku zainteresowanie pismami mistycznymi Słowackiego w ciągu następnych kilkudziesięciu lat wyraźnie przygasało. Właściwie dopiero równolegle z edycją Dziel wszystkich, a także z rozbudzoną od nowa fascynacją literaturą romantyczną, jaką obserwujemy od lat pięćdziesiątych, również mistyka Słowackiego zostaje od nowa odkrywana. Wśród studiów historyków literatury o Słowackim szczególnie wiele dotyczy twórczości z lat ostatnich. Spektakularnym zaś świadectwem żywego jej oddźwięku także wśród młodszego pokolenia badaczy stał się ich bardzo aktywny udział w sesji naukowej „Mistyka Słowackiego”, zorganizowanej przez Instytut Badań Literackich w grudniu 1979 r. A potem przyszły również dotyczące głównie twórczości mistycznej Słowackiego książki Marii Cieśli-Korytowskiej, Marty Piwiriskiej, Jana Tomkowskiego... I coraz większe zainteresowanie wzbudza problem wyobraźni Słowackiego, zainicjowany na nowo przez studium Wiesława Juszczaka.

Obok tej linii, rozwijanej przez historyków literatury, jest jednak także inna tradycja historyczna, dzięki której dzieło lat ostatnich Słowackiego jest do dziś żywe. To jego związek z polskimi ruchami niepodległościowymi: od roku 1863 aż do walczącego w powstaniu warszawskim pokolenia Krzysztofa Baczyńskiego. Gdyż ten właśnie typ patriotyzmu, jaki reprezentują późne utwory Słowackiego odpowiada wyjątkowo dobrze ideologu duchów z założenia straceńczych, nie liczących się z realnym rachunkiem sił własnych i wroga. Przypomina się tu oczywiście marsz I Brygady Legionów Piłsudskiego. Słowacki pozwala uwierzyć, że moc ducha ma znaczenie ogromne, a także, co może jeszcze ważniejsze, ukazuje znaczenie dziejowe ofiarności pozornie bezcelowej, samoistną wartość poświęcenia. W świetle bowiem poglądów poety każda ofiara przybliża cele finalne, czyli — w przełożeniu na język konkretu — także wolność ojczyzny. Zatem każda śmierć, każde poświęcenie życia w imię Polski ma sens głęboki, a czyn straceńczy jest bardziej cenny niż czyny, wynikające z dyktowanych rozsądkiem decyzji. Patriotyczny młodzieńczy heroizm znalazł wyraz w idei Słowackiego, by ginąć ofiarnie, bez zbędnych pytań, tak „jak kamienie, przez Boga rzucane na szaniec”. Miejmy nadzieję, że w wolnej znów Polsce ten ofiarny nurt recepcji poezji Słowackiego ulegnie dezaktualizacji, przejdzie do historii...

VI. WYBÓR TEKSTÓW DO ANTOLOGII I ZASADY WYDANIA

Przy wyborze utworów do antologii starano się przede wszystkim o to, by twórczość mistyczna Słowackiego została zaprezentowana możliwie wszechstronnie. By jak najpełniej ukazać tę próbę zapisu „wiary widzącej” — a także wprowadzenia jej w czyn. Zgodnie z przyjętą we Wstępie koncepcją znalazły się zatem w antologii teksty o różnej przynależności gatunkowej, dzieła (lub ich fragmenty) klasyfikowane przez historyków literatury jako filozoficzne, poetyckie, dramatyczne, obok listów, dokumentów, luźnych notatek.

Decyzja, które dzieła z lat ostatnich przedrukować, a które pominąć, jest w tym przypadku szczególnie trudna do pod-