10

24

dokonywaniu przekładu tekstów Starego i Nowego Testamentu⁵. Opierali się oni przy tym na założeniu, że w pracy taj należy nieustannie odwoływać się do histe-lycznego miejsca powstania tekstu oraz do sytuacji autora⁰. Hermeneutyka jako praktyczna nauka o sztuce wykładu (Kunst der Auslegung) podawała reguły prawidłowego objaśniania pisma. Jak podaje Coreth, objaśnienia te wymagały uwzględnienia specyfiki języka, jakim pismo zostało napisane, oraz historycznego i kulturowego tła procesu jego tworzenia; wymagały też zwrócenia uwagi na literackie i stylistyczne właściwości, na sytuację i konkretną intencję autora oraz na objaśnienia poszczególnych fragmentów tekstów w odniesieniu do całego kontekstu^{1 2 3}.

U swych źródeł więc hermeneutyka była inspirowana tęsknotą człowieka do ' zrozumienia sensu jego antropologicznego przesłania. Zrozumieć przesłanie przekazane Pismem Świętym — to zadanie hermeneutyki teologicznej. Jednakże pytanie o reguły prawidłowego rozumienia tekstów wykraczało poza obszar sacrum i dotyczyło również profanum. Dzieła literackie, świadectwa wydarzeń historycznych, dawne ustawy prawne — wszystko to oczekiwało tłumaczenia i aktualizacji sensu. Hermeneutyka biblijna pozostawała więc w bliskim pokrewieństwie z ogólnym historyczno-filologicznym nurtem hermeneutyki oraz z prawną interpretacją ustaw i przepisów regulujących życie społeczeństw®.

Hermeneutyka nie ogranicza się jednakże zaledwie do technicznych wskazówek interpretacyjnych^ do praktycznej nauki o sztuce rozumienia. Jako sposób poszukiwania sensu, wydobywania go czy nadawania weszła w obręb filozofii. Jej pytania o sens zawarty w tekstach stały się pytaniami filozoficznymi. Tfeorie hermeneutyczne przybierały więc charakter teoriopoznawczy, gdy pytały o warunki i granice rozumienia, jak i metodologiczny, gdy wnikając w sam proces rozumienia rozwijały prawidłowości i granice jego przebiegu (Dilthey). Bardziej fundamentalnie została jeszcze potraktowana hermeneutyka przez Heideggera (później Gadamera),' który widział w niej „fenomenologiczną ontologię". Rozumienie jest tu fundamentalnym sposobem bycia człowieka⁰, a egzystencja ludzka wyrasta z rozumienia siebie i świata.

Od czasów Schleiermachera (1768 — 1834) hermeneutyka wykształciła się jako odrębna, swoista dla nauk humanistycznych metoda badania historii życia człowieka. Jako nauka wyłoniła się ona w toku wzajemnej konfrontacji hermeneutyki filologicznej klasycznego językoznawstwa i hermeneutyki teologicznej; nie jest jednakże następnym krokiem w historii sztuki rozumienia i interpretacji⁴. Do tej pory refleksja teoretyczna, która towarzyszyła rozumieniu, służyła w swym zamiarze, zasadniczo sztuce rozumienia, czy może raczej sztuce zrozumienia (np. poetyki). Dzięki Schleiermache;rpwi rozumienie zostało podniesione do rangi problemu, z zaznaczeniem jego ogólności. Hermeneutyka przekształciła się z nauki o sztuce rozumienia, która służyła praktycznie filologii i teologii w proces naukowy. Schleiermacher szukał ogólnej jedności hermeneutyki, jej metodycznej samodzielności, niezależnej od indywidualnej specyfiki treści oraz od sposobu i formy w jakiej są przekazywane myśli i zobiektywizowane wytwory ducha (geistigen Objektiuationen)⁵i-Dla samego procesu rozumienia pozostawało drugorzędnym, czy chodziło o dokumenty przekazywane w formie pisemnej czy ustnej, w języku ojczystym czy obcym. Rozumienie wzięte z życia codziennego było w swej istocie zbliżone do rozumienia naukowego. Wszelkie występujące nieporozumienia winny były zostać rozwiązane i wyjaśnione za pomocą formalnych (gramatycznych) i psychologicznych reguł interpretacji⁶. Dopiero u Dilt-heya owa romantyczna hermeneutyka Schleiermachera została rozszerzona do metody historycznej, a nawet teorii poznania nauk humanistycznych. Jej punktem centralnym stał się związek, jaki zachodzi pomiędzy życiem, ekspresją i rozumieniem⁷. Związek ten obejmował nie tylko gesty, mimikę i słowa, poprzez które ludzie się porozumiewają czy też trwałe duchowe wytwory (geistigen Schópfungen) lub ducha zobiektywizowanego w postaci społecznych struktur, ale i psychofizyczną jedność życia, jaka daje o sobie samej znać we wzajemności przeżycia i rozumienia. Efekt tej wzajemności zawarty był, jako coś przeszłego, w pamięci. Poprzez procos rozumieniu życio informowało samo o sobie i samo siebie ze swej głębi interpretowało. Człowiek mógł rozumieć sam siebie i innych dzięki temu, że wnosił własne, wypełnione przeżyciami życie w każdą formę ekspresji własnej i kogoś obcego¹⁴.

Takim wewnętrznym, indywidualnym procesem jest zawsze związek przeżycia, ekspresji i rozumienia, poprzez który ludzkość staje się dla człowieka przedmiotem nauk humanistycznych. Dzięki też temu związkowi hermeneutyczne poznanie, będąc pewnym procesem, zakorzenione jest w codziennym, praktycznym życiu. Tb życie samo siebie nieustannie poddaje objaśnieniu oraz interpretacjom,

1

⁰    Patrz J. Gnitecki, Hermeneufyczna koncepcja pedagogiki, Poznań 1989, a. 15.

2

   liandleakon zur Brziehungewissenechaft, Hrng von L. Both, Munchen 19|9, b. 172.

¹    E. Coreth, Grundfragen..., a. 9.    j

I

® Tamie, b. 8.

3

   E. Broecken, Hermcneutische Pddagogik (w:) Pddagogik ais Wisaenschaft, B.IV, Theorien u.

Methodtn, b. 219.

J. Gnitecki przedstawia 7 kierunków nowożytnej hermeneutyki: 1) hermeneutykę jako teorię interpretacji tekstu mówionego i pisanego (Schleiermacher, Baumgarten), 2) hermeneutykę jako epistemologię (metodologię) rozumienia (W. Dilthey), 3) hermeneutykę jako ontologię rozumienia (E. Husserl, M. Heidegger)* 4) hermeneutykę jako filozofię rozumienia, swoiście pojętą teorię pozna* ni a i epistemologię nowego typu (H.G. Gad&mer), 5) hermeneutykę jako teorię refleksyjną, ^hermeneutykę hermeneutyki* (P. Ricoeur) 6) hermeneutykę jako teorię komunikacji symbolicznej (J. Ha-. K.« -. Aptd). 7) 1\ermeneutvke inko int<*rnrAł#dft »i»7v«iłonci«»ln<*    i

4

Podaję za J. Sereinig, JlermeneiUtk und Empirie, MóglichheiUn und Grcnzen, Wien 197G, a. 21.

5

Tamże, s. 22.

6

^u Tamie, a. 23.

7

^u Tamże, zob. też H. Tschamler, WimienstJtaflatheone - Eine Ein/tilirimg ftlr Padagogeii, 1983,