122,123

—    korzystne jest nawet bierne uczestnictwo dziecku w rehabilitacji;

—    należy utrzymywać ścisły współprace z opiekunami dziecka; celowe jest ustalenie preferowanej modalności i stopniowe sic

nic bodźców odnoszących się do różnych modalności;

—    instrukcje powinny być formułowane zgodnie z poziomem ro pojęć u dziecka;

—    podczas ćwiczeń należy stosować wzmocnienia i wielokrotność powtórzeń;

—    pamiętać należy, że przebici; rehabilitacji jc.st istotnym elementem diagnozy początkowej, która powinna byc weryfikowana w toku oddziaływań.

Analiza danych z literatury dotyczących interesujących nas problemów wskazuje na znaczną różnorodność i niespójność wyników badań. Pomimo to. biorąc pod uwagę dotychczasowe dane, własne badania i doświadczenia praktyczne oraz ukształtowane na tej podstawie poglądy, można wysunąć ogólne przypuszczenia, że:

—    u dzieci z zaburzeniami mowy występują zaburzenia funkcji perccp-cyjno-motorycznych;

—    zaburzenia funkcji pcrccpcyjno-moloryczoych dotyczą głównie zaburzeń słuchowej pamięci werbalnej, słuchu fonematycznego oraz zaburzeń motorycznych (głównie praksji);

—    zaburzenia te występują niezależnie od wieku badanych i rodzaju prezentowanej wady wymowy (szczególnie częste są zaburzenia motorycz-ne);

—    uczenie się mowy czy, jak ostatnio zwykło się określać, „przyswajanie sobie języka” pozostaje w ścisłym związku z innymi formami uczenia się, jakie cechują rozwój dziecka;

czynniki neuropsychologiczne odpowiedzialne za zaburzenia per-ccpcyjno-moloryczne wchodzą od początku rozwoju w ścisły związek z czynnikami środowiskowymi;

—    zaburzenia ekspresji słownej są wynikiem wpływu obydwu wyżej wymienionych czynników, którego stopień może byc rożny w poszczególnych grupach zaburzeń;

—    istotną rolę w genezie rozwojowych zaburzeń mowy odgrywa środowisko rodzinne;

—    trudności przystosowawcze dzieci z zaburzeniami mowy do warunków przedszkola czy szkoły nie wynikają wprost z samego defektu mowy, decydujące znaczenie ma tu reakcja otoczenia na defekt dziecka;

ważnym czynnikiem wyznaczającym funkcjonowanie dziecka jest charakter interakcji wychowawczych i wynoszone stąd doświadczenia;

typowe problemy szkolne dzieci z zaburzeniami mowy dotyczą trudności w czytaniu i pisaniu i wywodzą się z problemów związanych z trudnościami w kształtowaniu się mowy;

li chłopców częściej niż u dziewcząt występują zaburzenia mowy. wczesna srymulacja bądź korekta funkcji perccpeyjno-motorycznych może stanowić profilaktykę wobec zaburzeń mowy.

— rehabilitacja psychologiczna powinna towarzyszyć właściwej reedukacji logopedycznej bądź w niektórych wypadkach ją wyprzedzać.