122,123

-    korzystne jest nawet bierne uczestnictwo dziecka w rehabilitacji;

-    należy utrzymywać ścisłą współprace z opiekunami dziecka; celowe jest ustalenie preferowanej modalności i stopniowe slot

nic bodźców odnoszących się do różnych mentalności;

-    instrukcje powinny być formułowane zgodnie / poziomem rozwoju pojęć u dziecka;

-    podczas ćwiczeń należy stosować wzmocnienia i wielokrotr powtórzeń;

-    pamiętać należy, że przebieg rehabilitacji jest istotnym cleracntc diagnozy początkowej, która powinna byc weryfikowana w toku oddziaływań.

Analiza danych z literatury dotyczących interesujących nus problemów wskazuje na znaczną różnorodność i niespójność wyników badań. Pomimo to. biorąc pod uwagę dotychczasowe dane, własne badania i doświadczenia praktyczne oraz ukształtowane na lej podstawie poglądy, można wysunąć ogólne przypuszczenia, że:

-    u dzieci z zaburzeniami mowy występują zaburzenia funkcji pcrccp-eyjno-motorycznyeh;

-    zaburzenia funkcji percepcyjno-(notorycznych dotyczą głównie zaburzeń słuchowej pamięci werbalnej, słuchu fbnematycznego oraz zaburzeń motoryoznych (głównie praksji);

-    zaburzenia te występują niezależnie od wieku badanych i rodzaju prezentowanej wady wymowy (szczególnie częste są zaburzenia motorycz-nc);

-    uczenie się mowy czy, jak ostatnio zwykło się określać, „przyswajanie sobie języka"⁵ pozostaje w ścisłym związku z innymi formami uczenia się, jakie cechują rozwój dziecka:

czynniki neuropsychologiczne odpowiedzialne za zaburzenia per-ccpcyj no-(notoryczne wchodzą od początku rozwoju w ścisły związek z czynnikami środowiskowymi;

-    zaburzenia ekspresji słownej są wynikiem wpływu obydwu wyżej wymienionych czynników, którego stopień może byc rożny w poszczególnych grupach zaburzeń;

-    istotną rolę w genezie rozwojowych zaburzeń mowy odgrywa środowisko rodzinne;

-    trudności przystosowawcze dzieci z zaburzeniami mowy do warunków przedszkola czy szkoły nie wynikają wprost z samego defektu mowy, decydujące znaczenie ma tu reakcja otoczenia na defekt dziecka;

ważnym czynnikiem wyznaczającym funkcjonowanie dziecka jest charakter interakcji wychowawczych i wynoszone stąd doświadczenia;

typowe problemy szkolne dzieci z zaburzeniami mowy dotyczą trudności w czytaniu i pisaniu i wywodzą się z problemów związanych z trudnościami w kształtowaniu się mowy;

u chłopców częściej niż u dziewcząt występują zaburzenia mowy. wczesna stymulacja bądź korekta funkcji pcrccpcyjno-motorycznych może stanowić profilaktykę woIkc zaburzeń mowy.

— rehabilitacja psychologiczna powinna towarzyszyć właściwej reedukacji logopedycznej bądź w niektórych wypadkach ją wyprzedzać.