12 2

D. Czelakowska. Melodyka edukacji polonistycznej dzieci u- wieku wczesnoszkolnym, Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-135-7. © by Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009

12-4 •ótfnó.r i kształcenie języka dzieci w iwflfeu wczesnoszJtotnym

podniesienie poziomu pracy uczniów oraz uzyskanie znacznych postępów w zakresie zdobytej wiedzy, umiejętności i motywacji do nauki. Czasem szybkie wyrównanie poziomu wiadomości niektórych dzieci nie jest możliwe nawet przy dużym wysiłku środowiska rodzinnego. Prace badawcze M. Rober-Pełzowskiej (1983} i H. Małkowskiej-Zegadło (1983) nad językiem współczesnych dzieci wykazują bardzo liczne braki w rozwoju ich mowy (krótkie wypowiedzi, błędne konstrukcje składniowe, liczne powtórzenia wyrazów). Zdaniem dydaktyków w procesie kształcenia języka dzieci po-wanny występować dwa rodzaje ćwiczeń w mówieniu, Jedne z nich należy ukierunkowywać na rozwój języka mówionego, np. swobodne wypowiedzi, rozmowy, relacje z przeprowadzonych obserwacji i wykonanych prac, ustne sprawozdania z wycieczek, spotkań, wypowiedzi dotyczące tekstów literackich. Drugi rodzaj ćwiczeń w mówieniu powinien przygotowywać uczniów¹ do wypowiedzi pisemnych, podczas których nauczyciel zw raca szczególną uwagę na strukturę treści, konstrukcje składniowe, technikę i formę wypowiedzi, natomiast nie ingeruje w specyfikę stylu dziecięcego.

Badania nad pisemnymi pracami uczniów H. Baczyńskiej, f. Malendowicz i U. Wińskicj wykazały, żc jedną z najliczniejszych kategorii błędów popełnianych przez dzieci była nieprawidłowa konstrukcja zdań pojedynczych i złożonych na określony temat. Jako przyczynę tego stanu rzeczy podaje się zbyt małą liczbę ćwiczeń w konstrukcji trudniejszych zdań złożonych współrzędnie i podrzędnie, a także sposobu łączenia icli w większe logiczne całości. Według H. Małkowskiej-Zegadło (1983), przygotowywane wcześniej przez nauczyciela wypow iedzi pisemne dzieci są trochę mniej spontaniczne, ale hardziej refleksyjne. Charakteryzują się dążnością do bardziej syntetycznych ujęć treści, unikania powtórzeń i pomijania mniej istotnych szczegółów. W związku z tym są bardziej zwarte i znacznie krótsze. Ponieważ cechą wypowiedzi pisemnej jest jej ścisłość, precyzja i dokładność, dlatego forma ta wywiera równocześnie znaczący wpływ na kształtowanie podobnych nawyków podczas procesu mówienia. Bardzo istotnym zagadnieniem, podkreślanym również w innych badaniach pedagogicznych (M. Bober--Pełzowska, 1983; D. Czelakowska, 1996, 2005) jest zaangażowanie uczniów w proces doskonalenia własnej mowy oraz wykorzystyw-anie naturalnych sytuacji i doświadczeń życiowych.

O pomyślnych rezultatach świadomej pracy dzieci można mówić rów-nież pod warunkiem, żc zdobyta wiedza zostanie połączona z praktyczną realizacją dłuższych, wypowiedzi o charakterze twórczym. Uczniowie w wieku wczesnoszkolnym nic mają jeszcze ukształtowanego wyczucia językowego; sprawia im trudność również dobór właściwego słownictwa i odpowiednich konstrukcji składniowych. Ponieważ uczniowie obcują z literaturą i językiem pisanym od niedawna, są jeszcze niedojrzali emocjonalnie i społecznie - nie zawsze umieją kompetentnie oceniać uzyskane informacje, a także organizować wypowiedź w taki sposób, aby uwzględniała zarówno najistotniejsze elementy treści, jak i reguły językowo-stylistyczne. Konkretne

0.^. Proces wielostronnego poznania a metody kształcenia sprawności językowej 125

efekty w tym zakresie może przynieść właściwa praca dydaktyczna nauczyciela oraz odpowiednio ukierunkowana aktywność dziecka w doskonaleniu mowy i prawidłowego myślenia.

5.2. Proces wielostronnego poznania

a metody kształcenia sprawności językowej

Większość współczesnych pedagogów podkreśla znaczenie aktywnego udziału uczniów w procesie opanowywania i doskonalenia mowy. Najważniejszymi czynnikami sprzyjającymi kształceniu języka w czasie realizacji ćwiczeń w mówieniu i pisaniu są: obserwacja rzeczywistości, doświadczenia zdobywane podczas różnorodnych zajęć obowiązkowych i dowolnych, podczas oglądania filmów, sztuk teatralnych, audycji telewizyjnych, obrazów plastycznych, a także wycieczki, czytelnictwo oraz własne zainteresowania. Opanowywane treści powinny pobudzać do myślenia i poszukiwania związków między przedmiotami, zjawiskami oraz dokonywania analizy spostrzeżeń. Bardzo istotne jest twórcze wykorzystanie opracowywanych utworów literackich, z którymi uczeń styka się w czasie nauki szkolnej lub w środowisku rodzinnym. Warto zachęcać dzieci do wymyślania własnych wierszy, opowiadań, tworzenia baśni, bajek, poszukiwania źródeł legend o własnym mieście, wsi i regionie. Można pisać pamiętnik, tworzyć kronikę, wymyślać interesujące zagadki, opisywać ciekawych ludzi i miejsca.

Na inny aspekt problemu zwraca uwagę H. Baczyńska (1985, s. 33 36), zalecając przygotowanie do dłuższej wypowiedzi dziecka przez połączenie środków werbalnych (tekstu czytanki, lektury z wytworami kultury, np. obrazem, pokazem, filmem. Jej zdaniem do odczytywania ilustracji i historyjek obrazkowych oraz przedstawienia ich treści w sposób werbalny należy dzieci systematycznie przygotowywać. Według autorki zadania tego typu mają na celu nie tylko interpretację obrazów, lecz także ćwiczenie zdolności spostrzegania i planowej obserwacji, kształcenie wrażliwości estetycznej, rozwijanie wyobraźni i myślenia plastycznego oraz dostrzeganie formy artystycznej i tematycznej obrazu. Dlatego po kilkakrotnych wspólnych zajęciach z wykorzystaniem historyjek obrazkowych lub ilustracji o tematyce trudnej dla dziecka, należy zaplanować samodzielną wypowiedź pisemną na podstawie obrazu łatwiejszego w interpretacji.

W kształceniu polonistycznym dzieci klas wczesnoszkolnych dobór metod nauczania i form organizacyjnych w tym procesie określają przede wszystkim cele kształcenia i wychowania oraz. dostosowany układ treści wraz z przewidywanymi rezultatami w odpowiednim środowisku szkolnym. Cechą nowoczesnego procesu nauczania-uczenia się jest elastyczność melodyczna i or-