136

136 Ryszard Handke, Styl artystyczny

wia, że mogą być przez odbiorcę dostrzeżone i estetycznie zwaloryzowane. Komunikat językowy odznaczający się takim stylem zwraca wówczas uwagę nie tylko na swój przedmiot, lecz i na siebie, swą postać, na to, j a k jest zbudowany. Wśród funkcji, jakie spełnia, zaznacza się - a przy zajęciu przez odbiorcę postawy estetycznej zaczyna dominować - funkcja autotelicz-n a, często zwana też poetycką.

Znamienne, że w wysoce cenionym Słowniku terminów literackich (Sławiński, 1976) „styl artystyczny” i „język poetycki” charakteryzowane są podobnie. W obydwu mówi się o zespole lub ogóle swoistych norm i środków językowych (mowy), stosowanych w literaturze pięknej (w dziełach literackich). „Język poetycki ujmuje się jako jedną z funkcjonalnych odmian praktyki językowej”, a tłem dla jego funkcjonowania jest język literacki „zarówno wtedy, gdy poezja respektuje jego normy, jak i wtedy, gdy je atakuje lub się od nich odchyla”, a nawet gdy korzysta ze „środków właściwych innym odmianom językowym, np. gwarom lub żargonom”. Z kolei „styl artystyczny traktuje się jako jeden ze stylów funkcjonalnych występujących w obrębie języka literackiego”, który, w przeciwieństwie np. do stylu naukowego czy urzędowego, może wykorzystywać do „celów estetycznych środki językowe wykształcone w różnych odmianach stylowych, terytorialnych i historycznych określonego języka narodowego” (s. 177, 423).

Całość problematyki wypowiedzi zdominowanych funkcją estetyczną, których styl zasługuje w związku z tym na miano artystycznego, prezentuje w Słowniku hasło Język poetycki. Znamienne również, że mówiąc o środkach swoistych dla literatury dodaje się: „w szczególności dla poezji w jej współczesnym rozumieniu, a więc przede wszystkim liryki” (s. 177). Poza tendencją do ograniczania się literatury niejako bardziej literackiej, nie ma w tych hasłach jednak śladu potocznego rozumienia artyzmu słowa jako poetyckoś-ci kojarzonej z pięknosłowiem, równie nadmiarowym w stosunku do potrzeb komunikacyjnych, jak potoczne wielosłowie. Kondensacja znaczeniowa oraz szczególnie intensywna i wielopłaszczyznowa organizacja materii językowej właściwa formie poetycko-wierszowej sprawia tylko, że silniej eksponowane „dośrodkowe nastawienie na układ znaków i znaczeń językowych” staje się łatwiej zauważalne - „maksymalnie uwyraźnia samą metodę posługiwania się jeżykiem” (s. 177). Konsekwentnie uznając za wyróżnik dominację funkcji estetycznej podkreśla się (za Jakobsonem, 1960), że nie eliminuje ona z wypowiedzi poetyckiej innych funkcji (także potocznie pragmatycznych), a jedynie ogranicza ich samodzielność. Z kolei możliwość przeciwstawienia innym odmianom język poetycki zawdzięcza nie wyłączności własnej funkcji poetyckiej, lecz temu, że w owych innych odmianach jest ona „tylko zjawiskiem towarzyszącym” (s. 177).

Identyfikacja stylu artystycznego z określonym wariantem języka nie jest bynajmniej zjawiskiem odosobnionym. Encyklopedia języka polskiego