CCF20101124001 (2)

wia, że mogą być przez odbiorcę dostrzeżone i estetycznie zwaloryzowane. Komunikat językowy odznaczający się takim stylem zwraca wówczas uwagę nie tylko na swój przedmiot, lecz i na siebie, swą postać, na to, j a k jest zbudowany. Wśród funkcji, jakie spełnia, zaznacza się - a przy zajęciu przez odbiorcę postawy estetycznej zaczyna dominować - funkcja autotelicz-n a, często zwana też poetycką.

Znamienne, że w wysoce cenionym Słowniku terminów literackich (Sławiński, 1976) „styl artystyczny” i „język poetycki” charakteryzowane są podobnie. W obydwu mówi się o zespole lub ogóle swoistych norm i środków językowych (mowy), stosowanych w literaturze pięknej (w dziełach literackich). Język poetycki ujmuje się jako jedną z funkcjonalnych odmian praktyki językowej”, a tłem dla jego funkcjonowania jest język literacki „zarówno wtedy, gdy poezja respektuje jego normy, jak i wtedy, gdy je atakuje lub się od nich odchyla”, a nawet gdy korzysta ze „środków właściwych innym odmianom językowym, np. gwarom lub żargonom”. Z kolei „styl artystyczny traktuje się jako jeden ze stylów funkcjonalnych występujących w obrębie języka literackiego”, który, w przeciwieństwie np. do stylu naukowego czy urzędowego, może wykorzystywać do „celów estetycznych środki językowe wykształcone w różnych odmianach stylowych, terytorialnych i historycznych określonego języka narodowego” (s. 177, 423).

Całość problematyki wypowiedzi zdominowanych funkcją estetyczną, których styl zasługuje w związku z tym na miano artystycznego, prezentuje w Słowniku hasło Język poetycki. Znamienne również, że mówiąc o środkach swoistych dla literatury dodaje się: „w szczególności dla poezji w jej współczesnym rozumieniu, a więc przede wszystkim liryki” (s. 177). Poza tendencją do ograniczania się literatury niejako bardziej literackiej, nie ma w tych hasłach jednak śladu potocznego rozumienia artyzmu słowa jako poetyckoś-ci kojarzonej z pięknosłowiem, równie nadmiarowym w stosunku do potrzeb komunikacyjnych, jak potoczne wielosłowie. Kondensacja znaczeniowa oraz szczególnie intensywna i wielopłaszczyznowa organizacja materii językowej właściwa formie poetycko-wierszowej sprawia tylko, że silniej eksponowane „dośrodkowe nastawienie na układ znaków i znaczeń językowych” staje się łatwiej zauważalne - „maksymalnie uwyraźnia samą metodę posługiwania się jeżykiem” (s. 177). Konsekwentnie uznając za wyróżnik dominację funkcji estetycznej podkreśla się (za Jakobsonem, 1960), że nie eliminuje ona z wypowiedzi poetyckiej innych funkcji (także potocznie pragmatycznych), a jedynie ogranicza ich samodzielność. Z kolei możliwość przeciwstawienia innym odmianom język poetycki zawdzięcza nie wyłączności własnej funkcji poetyckiej, lecz temu, że w owych innych odmianach jest ona „tylko zjawiskiem towarzyszącym" (s. 177).

Identyfikacja stylu artystycznego z określonym wariantem języka nie jest bynajmniej zjawiskiem odosobnionym. Encyklopedia języka polskiego (Urbańczyk, 1991) proponuje na przykład tylko jedno hasło „styl artystyczny", stwierdzając, że jest to właśnie: język artystyczny „jedna z odmian języka literackiego wyodrębniana ze względu na jej funkcję społeczną”.

Lingwistyczne ujęcie

stylu artystycznego (Kuryłowicz)

Wspomniana funkcja społeczna została scharakteryzowana ponad trzydzieści lat temu m.in. przez Jerzego Kuryłowicza (1947). Sformułował on i na długo w polskim językoznawstwie spopularyzował koncepcję, której punktem wyjścia jest kwestia: „Czy pod językiem poetyckim rozumieć będziemy tylko jednorazowe zjawiska strony językowej utworu - wtedy mielibyśmy tyle języków co utworów, czy też pewne poetyckie zjawiska o charakterze może nie konwencjonalnym (jak język potoczny), lecz skonwencjonalizowanym, tworzące arsenał tradycyjnych pisarzy, a raczej poetów, zajmujące stanowisko pośrednie między spontanicznymi nowotworami ekspresji lirycznej z jednej strony a konwencjonalnym językiem potocznym z drugiej strony” (Kuryłowicz, 1947, s. 4).

Rozumienie języka poetyckiego (artystycznego) jako wyrazu czystej ekspresji lirycznej czyni go zjawiskiem indywidualnym, wybitnie subiektywnym, poddającym się interpretacji jedynie w kontekście utwom i w płaszczyźnie synchronii, gdyż nie daje się on wtłoczyć w schemat rozwoju historycznego. W tym skrajnym ujęciu poetycki jest u t w ó r, a język staje się nim za sprawą charakteru dzieła, do którego należy. Często dopiero w kontekście całości odbieranej jako poetycka nie traktujemy osobliwości wypowiedzi jako nonsensów, co np. w wierszu Juliana Przybosia Krajobraz z punktu widzenia potocznej komunikacji byłoby nieuniknione:

Zanim przejrzę się w rozstajnym krajobrazie, kędy linie wywróżonycb dłoni przechyliły pagórek [...]

Droga, powtarzana kopytami, okracza wzniesienie, widać ja, jak jedzie w uprzęży z kasztanów, przez które przewleka dwa łby końskie, wzdłużone od pędu.

Bez rytmu, frazy, plastyki obrazowania, poetyckiej ekspresji całego utworu jego oderwane fragmenty mogą nie być szczególnie poetyckie lub nawet mogą się w ogóle nie kojarzyć z poezją. Informacja, że ktoś nocą oba-czy! kraj miły, rodzony sama w sobie nie jest szczególnie poetycka, podobnie jak ta, że odwrócić chciał konia i jechać na błonia. Występujące tu podobicn-stwo brzmieniowe może być składnikiem cennego artystycznie uporządko-