DSCN6457 (Kopiowanie)

za pomocą cienkich hlnn stawowych, co sprawia, że mogą być ruchome względem siebie. Parem zabezpiecza stawonogi przed napastnikami, chroni przed utratą wody (gatunki lądowe) lub przed jg nadmiernym przenikaniem do wnętrza (gatunki wodne) i stanowi szkielet zewnętrzny - oparcie dla znajdujących się wewnątrz tkanek. Jednak ogranicza powiększanie rozmiarów ciała - wzrost może się odbywać tylko poprzez okresowe zrzucenie nazbyt ciasnego oskórka; proces ten nazywamylinistiOM Linienie dobrze znane jest wszystkim, którzy obserwowali np. rozwój owadów (ich larwy linieję kilkakrotnie przed przeobrażeniem); szczególne znaczenie ma ten proces u skorupiaków z rzędu dzicsięcionogów - a więc u raków, krabów, homarów itp. - u których przesycony solami wapnia oskórek jest bardzo twardy i stanowi ochronną zbroję. Żyjący jeszcze w niektórych (dotąd niezanicczyszczonych) polskich wodach rak rzeczny w pierwszym roku życia linieje 8 razy następnie - aby rosnąć - co roku zrzuca pancerz przynajmniej jeden raz. Przed linieniem - zwykle w Jecie -rozpoczyna się proces trawienia wewnętrznej części oskórka. Następuje to w wyniku wydzielania I tzw. płynu wylinkowego przez gruczoły nabłonka. Płyn zawiera enzymy trawiące chitynę i białka oraz rozpuszczające sole wapnia. Większość z uzyskanych z trawienia oskórka produktów jest magazynowana i zostanie użyta do wytworzenia nowej powłoki. W tym samym czasie pod starym oskórkicm wytwarzana jest nowa kutikula, miękka, pofałdowana i sprężysta. W momencie linienia zwierzę stara się ukryć. Następnie połyka powietrze (lub wodę - w przypadku organizmów wodnych), co ułatwia mu pęcznienie i powoduje pęknięcie starego oskórka. Teraz stawonóg - często wykonując I skomplikowane mchy - wydobywa się ze starej "zbroi" i pęcznieje, rozciągając nową kutikulę do 1 maksymalnej wielkości. Gruczoły nabłonka wydzielają enzymy, które powodują utlenianie I składników oskórka; u raka powodują też odkładanie się w chitynie kryształków węglanu wapnia. I Procesy linienia, a także przeobrażenia (metamorfozy) sterowane są przez bodźce nerwowe i i hormonalne; regulacja hormonalna przeobrażenia omówiona zostanie nieco dalej, w części j poświęconej owadom.

U stawonogów mięśnie są prawie zawsze wyłącznie poprzecznie prążkowane.

Układ krwionośny stawonogów jest (podobnie jak u pazumic) otwarty krew wylewa się do nemmlu (czyli zatoki krwionośnej, rozciągającej się w miejsce pierwotnej i wtórnej jamy ciała). Grzbietowe naczynie, podzielone zastawkami na komory, pełni funkcję serca, przepompowując krew ku przodowi; z hemocelu pobierana jest ona przez parzyste otwory (ostia) leżące po bokach naczynia grzbietowego i także zaopatrzone w zastawki.

Budowa układu oddechowego uzależniona jest głównie od środowiska - z reguły gatunki wodne oddychają skrzclami. zaś gatunki lądowe za pomocą tchawek. Tchawki to układ rurek, doprowadzających powietrze do wszystkich tkanek.

Narządy wydalnicze i rozrodcze nigdy nie komunikują się z hemocelem. Narządy wydalnicze albo są przekształconymi metanefrydiami (w przypadku stawonogów wodnych, które głównie wydalająrozcicńczony amoniak), albo też - u form lądowych - są to tzw. cewki Malpighiego. uchodzące do światła jelita (wówczas azotowym produktem wydalania jest kwas moczowy). Przewód pokarmowy ma różną budowę u różnych gatunków, z reguły można go jednak podzielić na jelito przednie, środkowe i tylne. Układ nerwowy jest “drabinkowy”, składa się z dużego zwoju nadprzclykowege i łańcucha zwojów brzusznych. Stawonogi majądobrze rozwinięte zmyśli, zwłaszcza wzroku i węchu Perfekcja rozwoju zmysłów osiągnęła szczyt w przypadku owadów - dotyczy to zwłaszcza powomenu (niektóre gatunki motyli nocnych rozpoznają zapach samicy z odległości kilku kilometrów - w i> | przypadku wyłapują pojedyncze cząsteczki danego związku chemicznego!).

Stawonogi rozmnażają się wyłącznie płciowo (czasem parlenogenctyczmc); n.ek.orc /1 przechodzą skomplikowaneęyklc rOiWólPWS-